Γράφει ο Κώστας Καραγάτσος, Αρχιπλοίαρχος Λ.Σ. (ε.α.)
Εμπειρογνώμονας μετανάστευσης – θαλασσίων συνόρων – ανάλυσης κινδύνου
Βρισκόμαστε σε μία περίοδο έντονων γεωπολιτικών εξελίξεων και ανακατατάξεων στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, με πολέμους, εμφύλιες συρράξεις και ευρύτερη γεωπολιτική αστάθεια.
Ένας βασικός παράγοντας που προκαλεί μεγάλη ανησυχία σε Ελλάδα και Ευρώπη είναι η νέα μεταναστευτική οδός Ανατολικής Λιβύης – Κρήτης που προστέθηκε στις ήδη υφιστάμενες οδούς.
Τον Ιούνιο 2025 κυκλοφόρησε η έκθεση ετήσιας ανάλυσης κινδύνου[1] της Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (Frontex) 2025-2026, στην οποία είχα την τύχη να εργαστώ για περίπου μία τετραετία, ως εθνικός εμπειρογνώμονας – αναλυτής.
Στην έκθεση, μεταξύ άλλων, αναφέρεται:
«…Ο διάδρομος Λιβύης-Κρήτης θα μπορούσε να γίνει κύρια οδός, αντικατοπτρίζοντας την αυξητική επιρροή της Βόρειας Αφρικής στις δυναμικές της παράτυπης μετανάστευσης στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο ίδιος διάδρομος θα μπορούσε να στοχοποιηθεί κι από άλλες εθνικότητες. Η ενοποίηση με άλλη μία δευτερεύουσα μεταναστευτική οδό (Τουρκίας-Ανατολικού Αιγαίου), που επηρεάζει άμεσα τις δευτερογενείς μετακινήσεις (προς τα Δυτικά Βαλκάνια), ενέχει τον κίνδυνο παρεμπόδισης της σωστής λειτουργίας του χώρου Σένγκεν και της αύξησης εντάσεων μεταξύ των Κρατών – Μελών ΕΕ…
…Η Λιβύη, ως βασική χώρα αναχώρησης, παραμένει βασικό σημείο επικέντρωσης. Καλά οργανωμένα δίκτυα διακίνησης, ενισχυμένα από την κατακερματισμένη διακυβέρνηση της Λιβύης και την εμπλοκή πολλών εγκληματικών ομάδων, καταδεικνύουν ότι δεν προβλέπεται βελτίωση της κατάστασης στο εγγύς μέλλον… Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας της Λιβύης εφαρμόζει μέτρα αναχαίτισης της παράτυπης μετανάστευσης, μέσω αυξημένων περιπολιών ασφάλειας και εξάρθρωσης δικτύων διακίνησης. Ενώ αυτές οι προσπάθειες μπορεί να μειώσουν προσωρινά τις αναχωρήσεις, οι παράκτιες περιοχές της Λιβύης παραμένουν υπό τον έλεγχο παραστρατιωτικών οργανώσεων, οι οποίες έχουν οικονομικά ωφέλη από τη μετανάστευση. Αν η κυβέρνηση τις καταστείλει, μπορεί να μειωθούν οι αναχωρήσεις. Ωστόσο, οι διακινητές προσαρμόζονται και μπορεί να μετατοπίσουν τις επιχειρήσεις τους σε λιγότερο ελεγχόμενες περιοχές…
…Ο εμφύλιος πόλεμος στο Σουδάν, που ξεκίνησε τον Απρίλιο 2023, παραμένει μία από τις πιο σοβαρές ανθρωπιστικές κρίσεις στον πλανήτη, με εκατομμύρια εκτοπισμένους ανθρώπους. Η μετανάστευση από το Σουδάν παραμένει σχετικά μικρή, ωστόσο, η συνεχιζόμενη πολιτική αστάθεια που συντίθεται από μία σοβαρότατη οικονομική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από υψηλό πληθωρισμό και ανασφάλεια σίτισης, πιθανότατα θα συνεχίσει να δημιουργεί μετατόπιση (πληθυσμών). Ακόμη κι αν πετύχουν οι προσπάθειες ειρήνευσης, οι μεταναστευτικές πιέσεις θα επιμείνουν, δεδομένων των συστημικών προκλήσεων που αντιμετωπίζει η ευρύτερη περιοχή…
… Στην Αφρική, η περιοχή του Σαχέλ θέτει επίσης σημαντικές προκλήσεις. Ένοπλες συγκρούσεις και επιδεινούμενες οικονομικές συνθήκες επιταχύνουν τη μετατόπιση κατά μήκος των συνόρων. Ο πρόσφατος σχηματισμός της Συμμαχίας των χωρών Σαχέλ (Alliance of Sahel States – AES) έχει εξασθενήσει τη συνεργασία περιφερειακής ασφάλειας, επιτρέποντας σε οργανωμένα δίκτυα διακίνησης ν’ αναπτύσσονται…».
Σημειώνεται ότι η συμμαχία αυτή αποτελείται από το Μάλι, τη Μπουρκίνα Φάσο και το Νίγηρα, μετά την πρόσφατη ρήξη τους με την Ευρώπη και τη Δύση γενικότερα και δημιουργήθηκε με την αποχώρησή τους από την Οικονομική Κοινότητα Δυτικο-Αφρικανικών χωρών (ECOWAS). Αυτό το γεγονός αναμένεται ν’ αλλάξει τελείως τους συσχετισμούς στην Αφρικανική Ήπειρο, αφού είναι πιθανό να ενταχθούν στη Συμμαχία αυτή κι άλλες Αφρικανικές χώρες.
Επίσης, στην έκθεση της Frontex, αναφέρεται:
«…Στην Υποσαχάρια Αφρική η πολιτική αστάθεια, οι διαμάχες και οι περιβαλλοντικές κρίσεις επιδεινώνουν σημαντικά τις μεταναστευτικές πιέσεις. Η περιοχή του Σαχέλ βιώνει αυξανόμενη βία από στρατιωτικές ισλαμιστικές ομάδες, με τις απώλειες ανθρώπων ν’ αυξάνονται σημαντικά…».
Περιοχή του Σαχέλ[2]
Όπως φαίνεται στη φωτογραφία, η λεγόμενη περιοχή του Σαχέλ βρίσκεται κάτω ακριβώς από την έρημο Σαχάρα, χαρακτηρίζεται από βλάστηση στέππας και διασχίζει δέκα Αφρικανικές χώρες: Σενεγάλη, Μαυριτανία, Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Νίγηρα, Νιγηρία (στη βόρεια Νιγηρία εδρεύει η εξτρεμιστική ισλαμιστική οργάνωση Boko Haram, η οποία δραστηριοποιείται επίσης σε Νίγηρα, βόρειο Καμερούν και Τσαντ), Τσαντ, Σουδάν, Νότιο Σουδάν και Ερυθραία. Η περιοχή αυτή χαρακτηρίζεται επίσης από μεγάλη φτώχεια, ξηρασία, πολύ χαμηλό επίπεδο διαβίωσης, υψηλό αναλφαβητισμό, στρατιωτικά πραξικοπήματα και την παρουσία/δραστηριοποίηση ισλαμιστικών τρομοκρατικών ομάδων.
Ας δούμε τη χρονική εξέλιξη των γεγονότων σχετικά με τις μεταναστευτικές/ προσφυγικές ροές από τη Λιβύη στην Κρήτη:
Ως το 2011 που ξέσπασε η «Αραβική Άνοιξη» στην Τυνησία και στη Λιβύη του Καντάφι, δεν σημειώθηκαν μεταναστευτικές ροές από τη δεύτερη προς τη χώρα μας. Μετά την εκθρόνιση του Καντάφι, δημιουργήθηκαν στη Λιβύη δύο αντιμαχόμενες κρατικές οντότητες: η τωρινή κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (GNU) με έδρα την Τρίπολη της Δυτικής Λιβύης και η υπό το Στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, «κρατική οντότητα» της Ανατολικής Λιβύης, με έδρα τη Βεγγάζη.
Είναι γεγονός ότι το χρονικό διάστημα 2011 – 2023 κι ενώ η Λιβύη βρισκόταν σ’ εμφύλιο πόλεμο, δεν σημειώθηκαν μεταναστευτικές ροές από την Ανατολική Λιβύη προς τη χώρα μας. Οι μεταναστευτικές ροές από την Ανατολική Λιβύη στη Γαύδο και την Κρήτη ξεκίνησαν το Σεπτέμβριο του 2023 και έκτοτε συνεχίζονται αμείωτες.
Τι άλλαξε λοιπόν και άρχισαν να καταγράφονται μεταναστευτικές ροές από την ανατολική Λιβύη προς τη χώρα μας το 2023;
- Συμμαχία/ εταιρική σχέση Ιταλίας – Ανατολικής Λιβύης:
Στις αρχές του 2023, πριν ξεσπάσει ο εμφύλιος πόλεμος στο Σουδάν, η Ιταλίδα Πρωθυπουργός κ. Μελόνι, αφουγκραζόμενη την εκεί έκρυθμη κατάσταση, μετέβη στην Τρίπολη Λιβύης και συνάντησε το Λίβυο ομόλογό της, πιέζοντας για συγκράτηση πιθανών προσφυγικών/ μεταναστευτικών ροών από το Σουδάν και αποτροπή παράνομης διά θαλάσσης μετακίνησής τους από τη Λιβύη στην Ιταλία. Επιδίωξε να συναντήσει και το Στρατάρχη Χαφτάρ αλλά δεν τα κατάφερε. Τον Ιούνιο 2023 κι ενώ είχε ξεσπάσει ο εμφύλιος στο Σουδάν, ο Στρατάρχης Χαφτάρ μετέβη στη Ρώμη όπου συνάντησε την κ. Μελόνι και οι δύο πλευρές φέρονται να υπέγραψαν διμερείς συμφωνίες.
- Συμμαχία/ εταιρική σχέση Τουρκίας – Ανατολικής Λιβύης:
Σημειώνεται η παρείσφρηση, τα τελευταία χρόνια, στη Βόρεια Αφρική και ειδικότερα στη Λιβύη, της Τουρκίας με παροχή οικονομικής βοήθειας, στρατιωτικού εξοπλισμού, εκπαίδευσης προσωπικού, ενίσχυσης των δομών της χώρας, καθώς και η σύναψη του παράνομου Τουρκο-Λυβικού μνημονίου συνεργασίας.
- Συμμαχία/ εταιρική σχέση Ιταλίας –Τουρκίας
Το 2024, έλαβαν χώρα συναντήσεις της Ιταλίδας Πρωθυπουργού κ. Μελόνι με τον Τούρκο Πρόεδρο Ερντογάν, ο οποίος φέρεται να της υποσχέθηκε μείωση των μεταναστευτικών ροών από την Αφρική και την Τουρκία προς την Ιταλία και οι δύο πλευρές υπέγραψαν αρκετές διμερείς συμφωνίες.
Συνεπώς, ενώ ως το 2023 οι διά θαλάσσης μεταναστευτικές ροές από την Ανατολική Λιβύη κατευθύνονταν στην Ιταλία, ξαφνικά το Σεπτέμβριο 2023 άρχισαν να κατευθύνονται από την Ανατολική Λιβύη στη Γαύδο και στην Κρήτη.
Η Ελλάδα, διπλωματικά, δυστυχώς αδράνησε στη νέα μεταναστευτική οδό Ανατολικής Λιβύης – Κρήτης και δεν προσέγγισε έγκαιρα το Στρατάρχη Χαφτάρ, με αποτέλεσμα οι ροές αυτές να συνεχίζονται αυξητικές ως το 2025.
Επιπλέον ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι, τους τελευταίους μήνες, σε περιστατικά ροών προς τη Γαύδο και την Κρήτη, διαπιστώνεται αυξητικά η παρουσία Σουδανών προσφύγων και Σουδανών διακινητών, που δεν καταγράφτηκαν το 2023 και 2024, δηλαδή οι ροές είναι πλέον μικτές (μετανάστες και πρόσφυγες). Η ανησυχία αυτή επιτείνεται περισσότερο καθότι, σύμφωνα με ενημέρωση Τύπου της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες[3]:
«…σχεδόν 13 εκατ. Σουδανοί έχουν εγκαταλείψει τις εστίες τους, με σχεδόν 4 εκατ. να έχουν περάσει σε γειτονικές χώρες (Αίγυπτο, Νότιο Σουδάν, Τσαντ, Λιβύη, Αιθιοπία, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και Ουγκάντα)… Το Σουδάν είναι η χώρα με το μεγαλύτερο αριθμό πολιτών που έχουν εκτοπιστεί ως πρόσφυγες στην Αφρική…».
Δεδομένων των εμφύλιων συρράξεων στο Σουδάν αλλά και του εμφυλίου πολέμου που μαίνεται στη Λιβύη από το 2011, με τη δεύτερη ν’ αποτελεί κομβική χώρα αναχώρησης μεταναστευτικών και προσφυγικών, πλέον, ροών προς τη χώρα μας, κρίνεται πολύ σημαντική η επιδίωξη, από ελληνικής πλευράς, στρατηγικής εταιρικής σχέσης τόσο με την κυβέρνηση εθνικής ενότητας της Τρίπολης, στη Δυτική Λιβύη, όσο και με την ελεγχόμενη από το Στρατάρχη Χαφτάρ, Ανατολική Λιβύη, με απώτερο σκοπό τη βελτίωση υποδομών (capacity building) αυτής της χώρας, την παροχή κατάλληλου εξοπλισμού/ εκπαίδευσης για αποτελεσματικότερη διαχείριση των θαλασσίων συνόρων της και την αντιμετώπιση των άρτια εξοπλισμένων παραστρατιωτικών οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στα παράλια της Λιβύης, αποκομίζοντας σημαντικά οικονομικά ωφέλη από την παράνομη διακίνηση προσφύγων – μεταναστών.
[1] https://www.frontex.europa.eu/assets/Publications/Risk_Analysis/Risk_Analysis/Annual_Risk_Analysis_2025.pdf
[2] https://lab.imedd.org/6-sachel-geopolitiko-skaki-sto-notio-akro-tis-sachara/
[3] https://www.unhcr.org/gr/2-hronia-polemou-sto-sudan
Η Ελληνο-Λιβυκή κρίση και ο ρόλος της Τουρκίας: Ανάγκη για μια στρατηγική επαναπροσέγγισης
