Η “μεραρχία” και η στρατηγική επίπτωση της στρατιωτικής αδρανείας Καραμανλή στην κρίση του 1974
Από Σάββας Δ. Βλάσσης
“Όπως όμως απεδείχθη ει των υστέρων, μόνο στις 10 Αυγούστου το τουρκικό Γενικό Επιτελείο Ενόπλων Δυνάμεων εξέδωσε τροποποιητική οδηγία για την προετοιμασία νέας επιθέσεως στην Κύπρο, με σκοπό την κατάληψη της Αμμοχώστου και της χερσονήσου της Καρπασίας. Μέχρι τότε, η οδηγία που είχε κοινοποιηθεί στο 6ο Σώμα Στρατού, προϊδέαζε για περιορισμένη επέκταση μέχρι την κατάληψη και συνένωση με τον τουρκοκυπριακό θύλακα Σερνταρλί (Τζιάος). Η μεταβολή του καθορισμού πολύ ευρύτερου επιχειρησιακού σκοπού από τουρκικής πλευράς συνιστούσε μείζονα εξέλιξη, η οποία σαφώς θα πρέπει να αποδίδεται στην μέχρι τότε διαπίστωση των Τούρκων ότι στις 17 προηγούμενες ημέρες, η κυβέρνηση Καραμανλή είχε αποφύγει επιμελώς να στείλει οποιαδήποτε στρατιωτική ενίσχυση στην Κύπρο, δίχως αμφιβολία μια απρόσμενη και ευνοϊκή γι’ αυτούς εξέλιξη, ανάλογης βαρύτητος με την παράλυση που διέκρινε την ελληνική πλευρά στις 20 Ιουλίου. Η πραγματικότητα αυτή, επιβεβαιώνει αναντιλέκτως ότι τυχόν ανάπτυξη δυνάμεων του Ελληνικού Στρατού το διάστημα αυτό, μπορούσε να αποθαρρύνει την Τουρκία από πιο φιλόδοξα στρατιωτικά σχέδια όμως η αντίληψη και οι αποφάσεις Καραμανλή – Αβέρωφ αποστέρησαν την Ελλάδα από κάθε έννοια ουσιαστικής αποπτροπής στο Θέατρο Επιχειρήσεων της Κύπρου“!
Το ανωτέρω απόσπασμα προέρχεται από το προσφάτως εκδοθέν βιβλίο μου “ΕΛΔΥΚ Η τελευταία μάχη”, στο δεύτερο μέρος του οποίου αναλύονται οι πολιτικοστρατιωτικές εξελίξεις στο διάστημα της ψευδοεκεχειρίας 23 Ιουλίου – 13 Αυγούστου 1974, που επηρέασαν αποφασιστικώς το αποτέλεσμα στην δεύτερη φάση των πολεμικών επιχειρήσεων στην Κύπρο.
Η αποκάλυψη των αποφάσεων της τουρκικής πλευράς, προκύπτει μέσα από την μελέτη τουρκικών πηγών για τα γεγονότα του 1974. Ελάχιστα έχουν μελετηθεί οι τουρκικές πηγές για να διαπιστώσουμε σήμερα τι γινόταν από την “άλλη πλευρά του λόφου”, όπως θα έλεγε ο Λίντελ Χαρτ, και να το συσχετίσουμε με τις δικές μας αποφάσεις και ενέργειες.
Στο βιβλίο Phase Line Attila. The Amphibious Campaign for Cyprus 1974 που παρουσιάσθηκε το 2019 από τους Edward Ericksson και Uyar Mesut, υπάρχουν πολλά λάθη και κενά ως προς τα όσα αφορούν την ελληνική πλευρά αλλά η συμμετοχή ενός Τούρκου συγγραφέα και η ευχερής πρόσβασή του σε τουρκικές πηγές, επιτρέπει παράθεση πολλών χρήσιμων στοιχείων για τα στρατιωτικά ζητήματα της Τουρκίας. Στο βιβλίο, εξηγείται ότι αμέσως μετά την πρώτη φάση των επιχειρήσεων και τις συνεχείς παραβιάσεις της συμφωνίας καταπαύσεως του πυρός από τις τουρκικές δυνάμεις εισβολής, το 6ο Σώμα Στρατού που ηγείτο, είχε προϊδεαστεί για πιθανή ανάληψη νέας επιχειρήσεως προς διεύρυνση της τουρκικής ζώνης κατοχής αλλά σε περιορισμένη κλίμακα. Κύρια επιδίωξη ήταν η διεύρυνση προς ανατολάς του δημιουργηθέντος κατεχομένου θυλάκου Λευκωσίας – Κυρηνείας, μέχρι τον θύλακα του Σερνταρλί (Τζιάος) που δεν είχε εξαλειφθεί. Δηλαδή οι τουρκικές δυνάμεις θα προωθούντο χονδρικώς περί τα 30 χλμ. ανατολικώς, μέχρι περίπου το Λευκόνοικο, δημιουργώντας έναν ευρύ θύλακα στο βόρειο τομέα της νήσου, πολύ μικρότερης όμως εκτάσεως εν σχέσει με τα εδάφη που κατέχονται σήμερα.
Αυτός ήταν ο στρατιωτικός σκοπός των Τούρκων μέχρι τις 8 Αυγούστου τουλάχιστον, όταν άρχιζε ο δεύτερος γύρος διαπραγματεύσεων στην Γενεύη. Μέχρι τότε, στο πεδίο των επιχειρήσεων οι Τούρκοι είχαν μεταφέρει ανέτως ισχυρές δυνάμεις στην Κύπρο, ανατρέποντας υπέρ τους το ισοζύγιο ισχύος ενώ παραλλήλως έβλεπαν ότι η Ελλάδα απέφευγε να πράξει οτιδήποτε, ώστε να αντισταθμίσει την στρατιωτική κατάσταση. Με διαπιστωμένη αυτή την κατάσταση, εκτιμήθηκε ότι η Αθήνα δεν είχε καμμία πρόθεση να διακινδυνεύσει οποιαδήποτε πολεμική αναμέτρηση με την Τουρκία, συνεπώς ενθαρρύνθηκαν τα σχέδια της δεύτερης για επιβολή πολύ ευρυτέρων πολιτικών στόχων διά των όπλων.
Στην τράπεζα των διαπραγματεύσεων, μέχρι τότε η Τουρκία είχε αφήσει την εντύπωση ότι επεδίωκε μια “λογική” διευθέτηση υπέρ των τουρκικών συμφερόντων, με την συγκατάθεση και των άλλων μερών. Δύο ήταν οι λόγοι που οδήγησαν την τουρκική πλευρά στην αλλαγή στάσεως.
- Η ελληνική πλευρά, παρά τις επίσημες δηλώσεις και διπλωματικές κινήσεις, στο τέλος αποδεχόταν το αποτέλεσμα των στρατιωτικών τουρκικών κινήσεων κατά τις ημέρες της ψευδοεκεχειρίας.
- Η Τουρκία είχε ανατρέψει ανεμπόδιστα το ισοζύγιο ισχύος στην Κύπρο χωρίς έκτοτε καμμία εξισορροπιστική κίνηση από την Αθήνα.
Τότε, αναπροσαρμόσθηκε ο πολιτικός σκοπός σε έναν πολύ πιο φιλόδοξο και η τουρκική κυβέρνηση αποφάσισε την κατάληψη του 1/3 της νήσου, ουσιαστικώς όλο το βόρειο τμήμα, με τις πλέον εύφορες και τουριστικές περιοχές.
Εάν αυτή ήταν η κατάσταση των πραγμάτων όπως εξελίχθηκαν στην τουρκική πλευρά, στην Ελλάδα η νεοπαγής κυβέρνηση εθνικής ενότητος, δεν έδειξε καμμία διάθεση δυναμικής παρεμβάσεως υπέρ της Κύπρου, ώστε το αρχικό δεινό τραύμα του πρώτου γύρου επιχειρήσεων που δεν απέφυγε το στρατιωτικό καθεστώς, να μην καταλήξει σε θανάσιμο ακρωτηριασμό. Περιορίσθηκε σε διπλωματικό αγώνα, περιφρονώντας πλήρως την κοινή λογική και το στρατιωτικό πεδίο, με φυσιολογική κατάληξη αυτήν που είναι καταγεγραμμένη στην παγκόσμια ιστορία από εμφανίσεως του ανθρώπινου είδους.
Προληπτική ανάπτυξη ελληνικών δυνάμεων ώστε να εξισορροπισθεί το στρατιωτικό ισοζύγιο στην Κύπρο, θα δημιουργούσε επιπλέον αμφιβολίες και διστακτικότητα στην Τουρκία, ως προς το ενδεχόμενο αναλήψεως νέων ευρείας κλίμακος επιχειρήσεων. Με μία λέξη, η Ελλάδα θα ενίσχυε την Αποτροπή στο ενεργό μέτωπο με την Τουρκία, διευκολύνοντας μια συμβιβαστική πολιτική λύση – διευθέτηση, με βάση τα περιορισμένα στρατιωτικά τουρκικά κέρδη μέχρι και την 22α Ιουλίου 1974.
Υποτίθεται ότι στις 3 Αυγούστου, ο πρωθυπουργός Καραμανλής διέταξε την συγκρότηση μιας μεραρχίας ειδικής συνθέσεως για το ενδεχόμενο αποστολής στην Κύπρο. Η στρατιωτική ηγεσία δήλωσε ότι απαιτούντο 6-10 ημέρες για την συγκέντρωσή της στην Κρήτη. Όταν όμως ο Γλαύκος Κληρίδης βρέθηκε στην Αθήνα 6 ημέρες μετά, στις 9 Αυγούστου, και έθεσε θέμα αποστολής στρατιωτικών ενισχύσεων, ο Καραμανλής του απέκλεισε κατηγορηματικώς οποιοδήποτε τέτοιο ενδεχόμενο. Επομένως, η όλη υπόθεση περί μεραρχίας, δημιουργήθηκε προς εσωτερική κατανάλωση. Μάλλον προκειμένου να δοθεί η εντύπωση στους στρατιωτικούς κύκλους που αντιδρούσαν για την ελληνική στρατιωτική αδράνεια και την διαρκή τουρκική δραστηριότητα στην Κύπρο, ότι και η Αθήνα “ετοίμαζε κάτι”.
Όπως προελέχθη, εκ του αποτελέσματος, η στρατιωτική αδράνεια επί της κυβερνήσεως Καραμανλή, είχε ανάλογες στρατηγικής σημασίας επιπτώσεις στην κρίση του 1974, με την στρατιωτική αδράνεια που επέδειξε μεταξύ 20-22 Ιουλίου το επικίνδυνα ανεύθυνο στρατιωτικό καθεστώς.
