Νέα τουρκική επίθεση ως προς την ζώνη αρμοδιότητας SAR

Το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών εξέδωσε ανακοίνωση την επομένη: «H τουρκική περιοχή ευθύνης έρευνας και διάσωσης που ορίστηκε αυθαίρετα με τον νέο τουρκικό νόμο, όπως άλλωστε και αυτή που είχε ορισθεί με τον τουρκικό νόμο του 1988, είναι παράνομη στο μέτρο που επικαλύπτει περιοχές ελληνικής κυριαρχίας και δικαιοδοσίας, συνεπώς δεν παράγει έννομα αποτελέσματα. Πέραν όμως αυτού, δεν στηρίζεται σε επιχειρησιακά κριτήρια και δεν εξυπηρετεί τους σκοπούς ασφάλειας της ανθρώπινης ζωής.

Η ελληνική περιοχή ευθύνης, η οποία έχει καθορισθεί την δεκαετία του ’50 με Περιοχικές Συμφωνίες Αεροναυτιλίας του ICAO και δηλωθεί από το 1975 στον αρμόδιο Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό (ΙΜΟ), συμπίπτει με το FIR Αθηνών και είναι σύμφωνη με τις συστάσεις του ΙΜΟ και ΙCAO, όπως περιλαμβάνονται στο Διεθνές Εγχειρίδιο Αεροναυτικής και Ναυτικής Έρευνας και Διάσωσης (IAMSAR Manual). Υπογραμμίζεται ότι και στην πράξη η Ελλάδα, μέσω του αρμόδιου ελληνικού Ενιαίου Κέντρου Συντονισμού Έρευνας και Διάσωσης (Joint Rescue Coordination Center – JRCC) στον Πειραιά, συντονίζει αποτελεσματικά όλες τις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης στην περιοχή ευθύνης της, παρέχοντας εν προκειμένω υπηρεσίες σε όλα τα κινδυνεύοντα πλοία και αεροπλάνα.

Είναι σαφές ότι η Τουρκία, με την τελευταία αυτή κίνηση που έχει αμιγώς πολιτικά κίνητρα, δεν διστάζει να προκαλέσει σύγχυση, θέτοντας σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές. Η κίνηση αυτή έρχεται να προστεθεί στον μακρύ κατάλογο τουρκικών αυθαιρεσιών και παρανόμων διεκδικήσεων στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, οι οποίες άλλωστε ευθύνονται για την άνευ προηγουμένου κλιμάκωση της τελευταίας περιόδου. Οι τουρκικές ενέργειες θα προσκρούσουν και πάλι στην διεθνή νομιμότητα με την οποία η Τουρκία θα πρέπει επιτέλους κάποτε να συμφιλιωθεί».

Πολιτικοί, διπλωμάτες και δημοσιογράφοι, τοποθετήθηκαν και θα τοποθετηθούν επί του θέματος, εστιάζοντας σε αρχές, δίκαιο και ανθρωπισμό. Επ’ αυτών, ήδη οι Τούρκοι απάντησαν στα όσα είπε το ελληνικό ΥΠΕΞ, παρουσιάζοντας το μαύρο ως άσπρο. Αναμενόμενο.

Η επιχειρησιακή διάσταση

Ας προσπαθήσουμε όμως να προσεγγίσουμε το ζήτημα στην πραγματική διάστασή του στον πραγματικό και όχι θεωρητικό κόσμο, που έχει να κάνει με την ικανότητα εφαρμογής των όσων σχετικών εξαγγέλθηκαν. Οι περιοχές ευθύνης, συνεπάγονται κρατική μέριμνα και σχεδιασμό για την ανταπόκριση στο έργο που επωμίζεσαι ενώπιον της παγκοσμίου κοινότητος. Συνεπώς, για καθήκοντα Έρευνας & Διάσωσης (SAR)(SAR), αυτό που ενδιαφέρει είναι τα μέσα που έχεις στην διάθεσή σου και ο τρόπος με τον οποίο τα αξιοποιείς προκειμένου να φέρεις εις πέρας αυτό το οποίο σου έχει ανατεθεί με διεθνείς συμφωνίες.

Εάν αφήσουμε στην άκρη το γενικότερο πλαίσιο της οργανώσεως και υποδομών σε επίπεδο Εθνικών Κέντρων Συντονισμού Έρευνας Διάσωσης και σχετικών επικοινωνιακών ευκολιών, που κάθε αναπτυγμένη χώρα διαθέτει σε επαρκή βαθμό, μένει να εξετασθούν τα εναέρια και πλωτά μέσα που είναι διαθέσιμα.

Στην Ελλάδα, καθήκοντα SAR από αέρος επωμίζεται κατά βάση η Πολεμική Αεροπορία (ΠΑ) και γενικότερα οι Ένοπλες Δυνάμεις, με το Λιμενικό Σώμα – Ελληνική Ακτοφυλακή (ΛΣ-ΕΛΑΚΤ), να έχει συμπληρωματικό ρόλο. Αντιθέτως στην θάλασσα, το ΛΣ-ΕΛΑΚΤ έχει τον πρώτο λόγο με τα πλωτά μέσα του.

Στην προκειμένη περίπτωση, η νέα τουρκική κίνηση, έχει ως επίκεντρο του ενδιαφέροντος την ανοικτή θάλασσα που εκτείνεται από την Κρήτη μέχρι την Κύπρο και μέχρι τον νότο έρχεται περίπου στα μέσα από τις ακτές της Αφρικής. Συνεπώς, μιλάμε για μια θαλασσία έκταση μεταξύ δύο ελληνικών κρατών, που θεωρητικώς καλύπτεται επαρκώς εφόσον μοιρασθεί το έργο μέχρι την γραμμή που συναντιούνται μεταξύ τους το FIR Αθηνών με το FIR Λευκωσίας.

Τι μέσα όμως, πλωτά και εναέρια, αξιοποιούμε σε καθήκοντα SAR;

Από αεροπορικά μέσα, η ΠΑ διαθέτει 12 ελικόπτερα AS332C1 Super Puma που από πλευράς επιδόσεων ανταποκρίνονται στην αποστολή αλλά ο αριθμός τους είναι μικρός. Δεν επαρκούν 12 ελικόπτερα, ιδίως μετά την υποβάθμιση της τεχνικής υποστηρίξεως αυτών, που είχε ως συνέπεια την σοβαρή μείωση των διαθεσιμοτήτων. Για τον λόγο αυτό, έχουν παρουσιασθεί περιστατικά στα οποία η ανεπάρκεια ελικοπτέρων υποχρέωσε στην απόσπαση του Super Puma που σταθμεύει στην Ρόδο, για ανταπόκριση σε περιοχή δυτικότερα και πολύ μακριά από τον υποτιθέμενο τομέα ευθύνης. Εάν στην διάρκεια απουσίας του ελικοπτέρου, συνέβαινε τυχαίο περιστατικό πέριξ Ρόδου, δεν θα μπορούσε να υπάρχει ανταπόκριση μέσου για αποστολή SAR.

Το ΛΣ-ΕΛΑΚΤ που υποτίθεται μπορεί να συμπληρώσει στο έργο, διατηρεί 6 ελικόπτερα AS365Ν3 Dauphin III που όμως σταθμεύουν στο Κοτρώνι Μαραθώνος και δεν μπορούν να επιχειρήσουν ως πρώτη ανταπόκριση σε περιστατικά στα άκρα των ελληνικών θαλασσών. Το πρόβλημα είναι ότι το ΛΣ-ΕΛΑΚΤ ποτέ δεν είδε με θέρμη την ανάληψη επιχειρησιακών καθηκόντων και για τον λόγο αυτό τα εναέρια μέσα του “υποαπασχολούνται” με περιορισμένη εκπαίδευση και πτητικό έργο, αποφεύγοντας την συμμετοχή τους σε αποστολές SAR. Αυτό έχει ως συνέπεια, να απουσιάζουν χαρακτηριστικώς όταν προκύπτουν σοβαρά περιστατικά όπως η τραγωδία του NORMAN ATLANTIC τον Δεκέμβριο του 2014 στα ανοικτά Κερκύρας προς Ιταλία ή πιο πρόσφατα, η πτώση καναδικού ελικοπτέρου 85 χλμ. δυτικώς Κεφαλληνίας στις 29 Απριλίου 2020. 

Σε όλα τα ανάλογα περιστατικά, SAR αναλαμβάνουν τα εναέρια μέσα των Ενόπλων Δυνάμεων. Εφόσον ο αριθμός των 12 Super Puma είναι ανεπαρκής και αντιμετωπίζονται προβλήματα, το προφανές είναι, υπό το φως πλέον της νέας τουρκικής κινήσεως, να επιδιωχθεί άμεσα η βελτίωση του δείκτου διαθεσιμότητος και η δρομολόγηση προγράμματος προμηθείας επιπλέον ελικοπτέρων SAR προς αντικατάσταση των παλαιών και μονοκινητήριων ΑΒ-205 που εξακολουθούν να υπηρετούν στην ΠΑ. Ως προς τα ελικόπτερα του ΛΣ-ΕΛΑΚΤ που έχουν καθηλωθεί, πρέπει να επανέλθουν στην ενέργεια, να αναβαθμιστούν και να αναλάβουν μεγαλύτερο μερίδιο αποστολών.

Στα πλωτά μέσα, οι ανοικτές θάλασσες απαιτούν και Περιπολικά Ανοικτής Θαλάσσης (ΠΑΘ). Πόσα τέτοια όμως διαθέτει το ΛΣ-ΕΛΑΚΤ και τι είδους; Ο αριθμός είναι σχετικώς μικρός αλλά αυτό που έχει σημασία είναι ότι κανένα από τα διαθέσιμα ΠΑΘ δεν έχει ευκολίες εκμεταλλεύσεως αεροπορικών μέσων, που είναι άκρως απαραίτητα για επιχειρήσεις σε ανοικτές θάλασσες όπως μεταξύ Κρήτης – Κύπρου. 

Η ύπαρξη ελικοδρομίου για την φιλοξενία οργανικού ελικοπτέρου, όπως τα ήδη εν υπηρεσία με το ΛΣ-ΕΛΑΚΤ, επαυξάνει δραματικώς τις επιχειρησιακές ικανότητες και την αποτελεσματικότητα σε αποστολές SAR. Από την άλλη, τουλάχιστον η ύπαρξη πρόνοιας για οργανικό Μη Επανδρωμένο Αεροσκάφος (UAV) έχει σοβαρή επίδραση στην επιτήρηση και έλεγχο τεραστίων περιοχών γύρω από το ΠΑΘ.

Για τον λόγο αυτό, ο προγραμματισμός του ΛΣ-ΕΛΑΚΤ πρέπει να στραφεί σε πολύ μεγαλύτερα ΠΑΘ, που λόγω εκτοπίσματος θα έχουν αυξημένη αυτονομία και θα είναι περισσότερο αξιόπλοα σε δύσκολες καταστάσεις θαλάσσης ενώ θα έχουν και ελικοδρόμιο για την υποστήριξη επιχειρήσεων ελικοπτέρου. Στην παρούσα χρονική συγκυρία, με δεδομένη την κυβερνητική σπουδή να υποστηρίξει τον Όμιλο ΟΝΕΧ αναθέτοντας έργο στα ναυπηγεία Σύρου με επίκεντρο το ισραηλινό σχέδιο “μίνι κορβέτας” SAAR S-72, η προμήθεια 2-4 τέτοιων σκαφών σε διαμόρφωση ΠΑΘ για το ΛΣ-ΕΛΑΚΤ κρίνεται ως επαρκής επιλογή. Με αυτό τον τρόπο, μπορεί και το Πολεμικό Ναυτικό (ΠΝ) και κατ’ επέκταση το ΥΠΕΘΑ, να απαλλαγεί από τα προωθούμενα σχέδια προμήθειας τέτοιων πλοίων που μάλιστα τους έχει δοθεί και περίπου… εκβιαστικά η ονομασία “ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ”, καθότι ένα τέτοιο πλοίο δεν βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των επιχειρησιακών απαιτήσεων του ΠΝ.

Το σχέδιο SAAR S-72 είναι μήκους 72 μέτρων, εκτοπίσματος 800 τόννων και έχει αυτονομία 5.000 ν.μ. με ταχύτητα πλεύσεως 12 κόμβων ενώ μπορεί να φιλοξενήσει ομάδα ειδικών επεμβάσεων για νηοψίες. Διαθέτει ελικοδρόμιο για την υποστήριξη ελικοπτέρου μέσης κατηγορίας και μπορεί να ανταποκριθεί πλήρως σε επιχειρήσεις μακράν των ελληνικών ακτών.

Η απόκτηση τέτοιων πλοίων ως ΠΑΘ από το ΛΣ-ΕΛΑΚΤ, εξυπηρετεί και στρατιωτικές σκοπιμότητες, δεδομένου ότι πλοία τέτοιου μεγέθους μπορούν να υποκαταστήσουν άριστα τις κανονιοφόρους του ΠΝ σε κρίσιμες περιπτώσεις, χωρίς να στρατιωτικοποιείται από την πρώτη στιγμή μία κατάσταση εκ της εμφανίσεως στο προσκήνιο πολεμικού πλοίου. Αυτή είναι μια χρήσιμη διαπίστωση – δίδαγμα που έχει γίνει από την εποχή της κρίσεως των Ιμίων, χωρίς η στρατιωτική ηγεσία να έχει πείσει έκτοτε την πολιτική ώστε να αναλάβει περισσότερο καθοριστικό ρόλο το ΛΣ-ΕΛΑΤΚ διά της παρουσίας του με μεγάλα ΠΑΘ.

Τέλος, η αναβάθμιση, αποκατάσταση και ενίσχυση των εναερίων και πλωτών μέσων SAR, πρέπει να συνοδευθεί από “επιθετικότερη” αντίληψη επιχειρήσεων, με περιπολίες και παρουσία στην επίμαχη περιοχή. Η άλλη πλευρά προηγείται, καθώς τα μεγάλα ΠΑΘ εκτοπίσματος 1.700 τόννων της τουρκικής ακτοφυλακής έχουν εκτελέσει επιχειρήσεις μέχρι και στο Λιβυκό Πέλαγος ενώ το ΛΣ-ΕΛΑΚΤ απουσιάζει χαρακτηριστικώς. Επίσης, η πολιτική ηγεσία πρέπει να αντιληφθεί ότι η ευθυνοφοβία, με αρνητική απάντηση σε περιπτώσεις που συμμαχικές χώρες όπως οι ΗΠΑ αιτούνται επεμβάσεως του ΛΣ-ΕΛΑΚΤ στο Λιβυκό ή μεταξύ Ρόδου – Κύπρου για ύποπτα πλοία, έχει τεράστιο πολιτικό κόστος για την χώρα. 

Τέλος, από πλευράς ΓΕΕΘΑ, πρέπει να επαναληφθεί η άσκηση SAR με την ονομασία “ΙΩΝΑΣ” στην περιοχή Ρόδου – Μεγίστης, με εναέρια και πλωτά μέσα τόσο του ΠΝ και της ΠΑ, όσο και του ΛΣ-ΕΛΑΚΤ. Η εν λόγω άσκηση διεξήχθη για πρώτη φορά το 2009 παρουσία και ξένων ΑΚΑΜ, ακολούθησε το 2011 μία δεύτερη και μετά… ξεχάστηκε.

Όλα τα ανωτέρω, είναι απλά και καθόλου περίπλοκα προγράμματα που μπορούν να αναληφθούν, με μερική επιβάρυνση του αμυντικού προϋπολογισμού, επειδή σε έναν βαθμό μπορούν να χρηματοδοτηθούν και από ευρωπαϊκά κονδύλια. Ιδίως η περίπτωση των προγραμμάτων του ΛΣ-ΕΛΑΚΤ, πρέπει να θεωρείται απολύτως βατή από πλευράς χρηματοδοτήσεως.

Στην απάντηση του τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών για την ανακοίνωση του ελληνικού ΥΠΕΞ την ίδια ημέρα, αναφέρεται σε κάποιο σημείο: «Η Τουρκία είναι η μόνη χώρα με επιχειρησιακή ικανότητα παρεμβάσεως σε κάθε είδους περιστατικά που θα μπορούσαν να βλάψουν την ανθρώπινη ζωή».

Αυτό πρέπει να αμφισβητηθεί από την Ελλάδα εν τοις πράγμασι.