Γράφει ο Δρ Βασίλης Σιταράς
Η λαϊκή ρήση ότι η ημιμάθεια, δυστυχώς, είναι χειρότερη της αμάθειας επιβεβαιώνεται πανηγυρικά στη χώρα μας. Εδώ και αρκετό καιρό, λοιπόν, το γνωστό και μη εξαιρετέο «ρωσόφιλο» και «αντιουκρανικό» μπλοκ των ελληνικών ΜΚΔ αναπαράγει –για να μην πω μηρυκάζει– το εξής αφήγημα: Η νέα αμερικανική Administration επιδιώκει (και καλά κάνει…) να απομακρύνει τη Ρωσία από την αγκαλιά της Κίνας, προκειμένου να μη δημιουργηθεί μια τεράστια Ευρασιατική Υπερδύναμη, που θα σαρώσει τα πάντα. Εκεί έσπρωξαν τη Ρωσία οι… Δυτικοί μετά το 2022 και το ρωσο-ουκρανικό πόλεμο. Την ανακρίβεια του εν λόγω αφηγήματος θα επιδιώξουμε να αναδείξουμε εν συντομία, επιφυλασσόμενοι να επανέλθουμε και στο μέλλον (ως προς το σκέλος της πραγματικής ρωσικής αντίληψης περί της Δύσης, το οποίο δε θα θίξουμε εδώ). Εδώ θα ασχοληθούμε μόνο με τετελεσμένα γεγονότα ήτοι πραγματικά περιστατικά, μη επιδεχόμενα αμφισβήτησης. Στην πραγματικότητα, λοιπόν, η Κίνα και η Ρωσία είχαν ήδη έλθει πάρα πολύ κοντά πολύ πριν ξεσπάσει η ουκρανική κρίση, με μια εντυπωσιακή, τόσο σε εύρος όσο και σε βάθος, διμερή συνεργασία, την οποία από κοινού τα δύο μέρη επιθυμούν να ονομάζουν με τον όρο “comprehensive strategic partnership.” Η στρατηγική φύση της σημαίνει ότι εδράζεται επί κοινών συμφερόντων και συνεπώς ΔΕΝ θα αλλάξει, ασχέτως ποια Administration βρίσκεται στο Λευκό Οίκο…
Ειδικότερα, τα δύο κομβικής σημασίας γεγονότα τα οποία «ξεπάγωσαν» οριστικά τις διμερείς σχέσεις, ήδη από το 1991/92, ήταν τα εξής: πρώτον, η συμφωνία του Μαΐου 1991 να εξαχθεί στην Κίνα το καλύτερο τότε σοβιετικό μαχητικό αεροσκάφος, Sukhoi Su-27 και, δεύτερον, η συμφωνία του 1992 περί πυρηνικής συνεργασίας, που οδήγησε στην κατασκευή του γιγαντιαίου σταθμού παραγωγής ενέργειας Tianwan (βλ. ομοίως παρακάτω). Η πολυεπίπεδη συνεργασία Μόσχας και Πεκίνου εκτείνεται στο εμπόριο, τις άμεσες ξένες επενδύσεις, τις μεταφορές, την ενέργεια (συμπεριλαμβανομένης της ατομικής), τον τουρισμό, την άμυνα, το διάστημα, τη μεταφορά τεχνογνωσίας αλλά και τη διεθνή πολιτική σκηνή, όντας και οι δύο μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΕ.
Ρωσία και η Κίνα, εκτός από αυταρχικά κράτη, αποτελούν τις δύο σημαντικότερες αναθεωρητικές δυνάμεις του Πλανήτη, επιδιώκοντας να ανατρέψουν το μονοπολικό κόσμο υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ, αλλά με μία διαφορά: η μεν Κίνα αποτελεί πραγματικά ανερχόμενη Δύναμη στο παγκόσμιο στερέωμα και υποψήφιο διάδοχο των ΗΠΑ στην κορυφή του, η δε Ρωσία, παρά τις διακηρύξεις του κ. Πούτιν περί του εναντίου, είναι παρακμάζουσα Δύναμη με 10 φορές μικρότερο πληθυσμό και μόλις 2% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στο τέλος του 2023 το κινεζικό απόθεμα ξένων άμεσων επενδύσεων στο εξωτερικό (outward FDI stock) ανερχόταν σε 2,93 τρισ. USD, από κάτι λιγότερο των 2,2 τρισ. το 2019, ήτοι αύξηση 33% σε μια τετραετία, της δε Ρωσίας σε μόλις 258 δισ. USD, από 407 δισ. που ήταν το 2019, ήτοι μείωση 37%. Ομοίως η κινεζική αναπτυξιακή βοήθεια στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι πολλές φορές μεγαλύτερη της ρωσικής.
Οι Κινέζοι γνωρίζουν τη ρωσική παρακμή και δε θεωρούν τη Ρωσία πραγματικά Μεγάλη Δύναμη, τουλάχιστον με την πλήρη σημασία της λέξης, δηλαδή με βάση το σύνολο των δεικτών που καθιστούν μια χώρα τέτοια (και δη την οικονομική ισχύ, η οποία για το Πεκίνο είναι η θεμελιώδης). Εξ ου και σε κάποιους τομείς η συνεργασία είναι μονοσήμαντη, συνεπώς πρόκειται για «ασύμμετρους εταίρους»: λ.χ. το κινεζικό απόθεμα Άμεσων Ξένων Επενδύσεων/ FDI (συνολικό επενδυμένο κεφάλαιο) στη Ρωσική Ομοσπονδία είναι πολλαπλάσιο από το αντίστοιχο ρωσικό στην Κίνα. Ισχυρότατη κινεζική παρουσία υπάρχει τεράστιο εξαγωγικό πρότζεκτ Γιαμάλ LNG στην Αρκτική (σε λειτουργία από το Δεκέμβριο 2017 και με βασική αγορά την Ευρώπη), στο οποίο η μεν κρατική πετρελαϊκή εταιρεία China National Petroleum Corporation συμμετέχει με ποσοστό 20%, το δε κινεζικό Επενδυτικό Ταμείο Silk Road Fund με ποσοστό 9,9%. Επιπλέον, η κατασκευή του φαραωνικού αυτού έργου με κεφαλαιουχικό κόστος (CAPEX) άνω των 27 δισ. USD, χωρίς το οποίο οι εξαγωγές φυσικού αερίου της Ρωσίας προς την Ευρώπη θα είχαν σήμερα (2025) σχεδόν εκμηδενιστεί, κατέστη δυνατή χάρη σε δάνεια από κινεζικές τράπεζες.
Oικονομικά, μια σχέση αλληλεξάρτησης ήταν εμφανής εδώ και χρόνια, καταρχήν λόγω εγγύτητας και παραγωγής συμπληρωματικών, όχι ανταγωνιστικών, προϊόντων. Σαφώς και το εμπόριο αυξήθηκε όταν «έκλεισαν», σε μεγάλο βαθμό, για τη Ρωσία κάποιες δυτικές αγορές, όμως η τάση σαφώς προϋπήρχε. Οι 3 μείζονες εξαγωγικές αγορές της Ρωσίας είναι η Κίνα (με μερίδιο 29,9% το 2023), η Ινδία (15,6%) και η Τουρκία (10,6%). Το 2024, ο όγκος του διμερούς εμπορίου Ρωσίας – Κίνας ανήλθε σε σχεδόν 245 δισ. USD, ιστορικό υψηλό, εκ των οποίων 129,3 δισ. ρωσικές εξαγωγές προς Κίνα και 115,5 δισ. κινεζικές εξαγωγές προς Ρωσία. Για σύγκριση, το 2005 ο όγκος εμπορίου ήταν 20,5 δισ. (13,4 δισ. ρωσικές εξαγωγές και 7,2 δισ. κινεζικές εξαγωγές), άρα έχει αυξηθεί σε μια εικοσαετία 12 φορές! Σήμερα τουλάχιστον το 90% του διμερούς εμπορίου διεξάγεται στα εθνικά νομίσματα των δύο (ρούβλι και γιουάν) και όχι, όπως παλαιότερα, σε δολάρια ΗΠΑ. Σε συνέχεια Διακρατικής Συμφωνίας που υπογράφτηκε το Μάιο του 2014, κατασκευάστηκε και τέθηκε σε λειτουργία το Δεκέμβριο του 2019 ο στρατηγικής σημασίας αγωγός μεταφοράς φυσικού αερίου «Ισχύς της Σιβηρίας», μήκους 3.670 χλμ., και, μαζί με το LNG, η Ρωσία βρίσκεται στην πρώτη θέση στον κόσμο, όσον αφορά τις προμήθειες φυσικού αερίου προς την Κίνα. Ο συμβολαιοποιημένος όγκος παραδόσεων μέσω του «Ισχύς της Σιβηρίας» είναι 38 δισ. κ.μ. ετησίως και εκτιμάται θα επιτευχθεί για πρώτη φορά το 2025. Υπό μελέτη βρίσκεται ο αγωγός «Ισχύς της Σιβηρίας 2».
Η Κίνα διαθέτει σήμερα τη δική της, εξαιρετικά προηγμένη, τεχνολογία πυρηνικών αντιδραστήρων για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, εντούτοις έχει συνεργαστεί και εξακολουθεί να συνεργάζεται με τη Ρωσία και δη τη ROSATOM, ιδίως στο γιγαντιαίο (ισχύς 8.100 MWE σε τελική μορφή) σταθμό Tianwan. Η κατασκευή του ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 1999 και οι ρωσικής προέλευσης αντιδραστήρες Tianwan 1, 2, 3 και 4 εγκαινιάστηκαν μεταξύ 2007 και 2018, με συνολική ισχύ 2.120 MWE το πρώτο ζεύγος και 2.252 MWE το δεύτερο. Οι αντιδραστήρες Tianwan 6 και 7 θα είναι εγχώριας προέλευσης (τύπου ACPR1000). Ρωσικοί θα είναι επίσης οι υπό κατασκευή σήμερα Tianwan 7 και 8, με συνολική ισχύ 2.400 MWE, καθώς και οι παρόμοιας ισχύος Xudabao 3 και 4, σε έναν εντελώς νέο πυρηνικό σταθμό, ο οποίος αναμένεται να λειτουργήσει περί το 2028. Το 2024, υπογράφηκε “Oδικός Χάρτης” για την υλοποίηση ενός ολοκληρωμένου προγράμματος συνεργασίας στους αντιδραστήρες ταχέων νετρονίων, τεχνολογία αιχμής στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας.
Στρατιωτικά, τα κοινά γυμνάσια των δύο είναι σύνηθες φαινόμενο εδώ και πολύ καιρό, αλλά η εποχή που η Κίνα εισήγαγε ρωσικά οπλικά συστήματα υψηλής τεχνολογίας έχει παρέλθει, καθώς η δική της βιομηχανική βάση είναι πλέον εφάμιλλη, αν όχι ανώτερη, της ρωσικής. Μεταξύ των σημαντικότερων όπλων που διοχετεύτηκαν από τη Ρωσία προς την Κίνα συγκαταλέγονται το μαχητικό αεροσκάφος J-11 (παραλλαγή του προαναφερθέντος Su-27), το οποίο μετά το 1997 παρήχθη και εγχωρίως, κατόπιν αδείας, σε τουλάχιστον 440 μονάδες συν 60 J-15 για ναυτική χρήση, και τo μεγάλης εμβέλειας πυραυλικό αντιαεροπορικό σύστημα S-400 (NATO: SA-21), το οποίο άρχισε να παραδίδεται το 2018. Αλλά και το πρώτο αεροπλανοφόρο της Κίνας, το οποίο τέθηκε σε υπηρεσία το 2012, είναι μεν σοβιετικής προέλευσης, έχοντας καθελκυστεί ήδη από το Δεκέμβριο του 1988 ως «Ρίγα», μόνο που αυτό αγοράστηκε αργότερα ημιτελές (68% ολοκληρωμένο) από την Ουκρανία και όχι τη Ρωσία. Η Κίνα, πάντως, δε φαίνεται να έχει παράσχει τακτικό οπλισμό όπως οβίδες, βλήματα κ.λπ. στη Ρωσία για απευθείας χρήση στον πόλεμο εναντίον της Ουκρανίας, παρά μόνο υλικά διττής χρήσης (dual-use), που πιθανότατα έχουν χρησιμοποιηθεί από τη ρωσική πολεμική βιομηχανία.
Πάμε τώρα στο Διάστημα, όπου η συνεργασία των δύο χωρών έχει ανέλθει σε πρωτοφανή ύψη τις τελευταίες δεκαετίες: μεταξύ πολλών άλλων, υπενθυμίζουμε τη Συμφωνία του 2021 για κατασκευή Κοινού Σεληνιακού Διαστημικού Σταθμού και τη Συμφωνία του Μαρτίου 2024 για την κατασκευή, επίσης στη Σελήνη, πυρηνικού εργοστασίου τη διετία 2033-35. Υπάρχει, δε, η υποψία ότι συνεργάζονται και στον τομέα των διαστημικών και αντι-διαστημικών όπλων. Μια εξαιρετική μελέτη του Μαΐου 2023 περί της διμερούς διαστημικής συνεργασίας είναι διαθέσιμη εδώ: China-Russia Space Cooperation: Implications of a Growing Relationship | CNA
Σε επίπεδο συλλογικής ασφάλειας, δε, αμφότερες δεσπόζουν στον «Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης», ο οποίος ασχολείται και με θέματα ασφάλειας αλλά και με οικονομική συνεργασία. Αυτός έχει τις ρίζες του σε μια Κοινή Διακήρυξη Ρωσίας – Κίνας ήδη από το 1997 υπέρ ενός πολυπολικού κόσμου. Συστήθηκε τελικά τον Ιούνιο του 2001 και αριθμεί 9 κράτη – μέλη, ενώ επίσημες γλώσσες του είναι μόνον η ρωσική και η κινεζική. Έχει επίσης 3 κράτη – παρατηρητές και 14 κράτη – εταίρους διαλόγου, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας. Το φθινόπωρο 2022, μάλιστα, ο Πρόεδρος της Τουρκίας δήλωσε ότι σκοπεύει να εντάξει τη χώρα του στον εν λόγω Οργανισμό, ο οποίος έχει χαρακτηριστεί από ορισμένους ως «το αντι-ΝΑΤΟ» της Ευρασίας. Φυσικά, είναι και οι δύο μέλη της Ομάδας BRICS.
Και κάτι τελευταίο: αν και στρατηγικοί εταίροι ενωμένοι ενάντια στις ΗΠΑ, η Ρωσία δικαιολογημένα φοβάται πολύ το νότιο γείτονά της, με τον οποίο μοιράζεται 4.209 χλμ. συνόρων, που περιλαμβάνουν 160 επίσημα σημεία διέλευσης (όλα ανοιχτά επί 24ωρης βάσης). Ιδίως, δε, γνωρίζει καλά τι σημαίνει σε βάθος χρόνου η ανερχόμενη Κίνα για την αχανή μεν, αραιοκατοικημένη δε Σιβηρία των μόλις 34 εκατ. κατοίκων. Εξ ου και σενάρια χρήσης τακτικών (καταρχήν) πυρηνικών όπλων από τη Ρωσία έναντι μιας ενδεχόμενης κινεζικής εισβολής στην Άπω Ανατολή έχουν ήδη δει το φως της δημοσιότητας…
ΑΠΟΠΟΙΗΣΗ ΕΥΘΥΝΗΣ: Όλες οι απόψεις, κρίσεις και εκτιμήσεις που εκφράζονται στο παρόν είναι αυστηρά προσωπικές και δε σχετίζονται με καμία άλλη ιδιότητα του συντάκτη πλην του αναλυτή.
Μια κριτική ματιά σε δύο θεμελιώδεις “πυρηνικούς μύθους” περί Ρωσίας (Μέρος Α΄)
