Το Κυπριακό ερευνητικό οικοσύστημα Άμυνας και Ασφάλειας

Γράφει ο Δρ. Πέτρος Σαββίδης

Ακαδημαϊκός, αναλυτής γεωπολιτικής, άμυνας και ασφάλειας

Η παρουσία της Κύπρου στην έκθεση αμυντικού υλικού DEFEA 2025 που διοργανώθηκε στην Αθήνα, ήταν ενδιαφέρουσα από διάφορες απόψεις αφού φαίνεται ότι, χρόνο με τον χρόνο, η αναδυόμενη κυπριακή αμυντική βιομηχανία ενισχύεται και αναπτύσσεται. Αρωγοί της προσπάθειας των μικρομεσαίων εταιρειών που ασχολούνται ερευνητικά με στρατιωτικές εφαρμογές είναι το Υπουργείο Άμυνας (ΥΠΑΜ) της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο Κυπριακός Σύνδεσμος Εταιρειών Έρευνας και Καινοτομίας (ΚΣΕΕΚ) και το Κυπριακό Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο (ΚΕΒΕ). Κομβικό ρόλο διαδραματίζει η Διεύθυνση Γενικών Προμηθειών και Ανάπτυξης Αμυντικών Δυνατοτήτων του ΥΠΑΜ –στην εν λόγω Διεύθυνση υπάρχουν τρεις σχετικοί Τομείς που καλύπτουν διάφορες πτυχές του θέματος– η οποία ενθαρρύνει και υποστηρίζει, με κάθε τρόπο, τα ερευνητικά και αναπτυξιακά προγράμματα καθώς και την προβολή και δικτύωση των κυπριακών εταιρειών. Σημαντικό, επίσης, έργο επιτελεί και ο ΚΣΕΕΚ, ο οποίος ιδρύθηκε το 2010 και αντιπροσωπεύει 43 καινοτόμες εταιρείες οι οποίες εργοδοτούν συνολικά 3.500 επιστήμονες, τεχνικούς και άλλο εξιδεικευμένο προσωπικό. Ορόσημο για την αναδυόμενη κυπριακή αμυντική βιομηχανία ήταν η ίδρυση, στους κόλπους του ΚΣΕΕΚ, του Συμπλέγματος Κυπριακής Αμυντικής Βιομηχανίας CYDIC (Cyprus Defence Industry Cluster) το 2019. Έκτοτε, οι εταιρείες που συμμετέχουν σε αυτό, που μέχρι τότε επικεντρώνονταν σε πολιτικά (civilian) έργα, αρχίσαν να διεισδύουν και στον αμυντικό τομέα, ενώ η ραγδαία πρόοδος που εμφανίστηκε σχετίζεται άμεσα με τη συμμετοχή πολλών εξ αυτών σε χρηματοδοτούμενα ερευνητικά προγράμματα άμυνας και ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Ευρωπαϊκά προγράμματα EDIDP και EDF

Όταν τον Ιούλιο του 2018 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθετούσε τον Κανονισμό 2018/1092 για τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Αμυντικής Βιομηχανικής Ανάπτυξης (European Defence Industrial Development Programme – EDIDP), κανείς δεν πίστευε ότι η μικρή Κύπρος –η οποία, μέχρι τότε, δεν διέθετε οποιαδήποτε ερευνητική εμπειρία στον αμυντικό τομέα– θα διεκδικούσε με επιτυχία συμμετοχή σε χρηματοδοτούμενα ερευνητικά προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έτσι στο πρώτο έτος εφαρμογής του προγράμματος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε την χρηματοδότηση 16 ερευνητικών έργων στο πλαίσιο του EDΙDP 2019, στα οποία συμμετείχαν και έξι κυπριακές οντότητες, πέντε εταιρείες και ένας ερευνητικός οργανισμός, που εντάχθηκαν σε κοινοπραξίες εταιρειών, σε πέντε έργα (31,2%): DECISMAR (SIGNALGENERIX), LOTUS (SIGNALGENERIX, CYRIC, GEOIMAGING), LINKEUS (The Cyprus Institute, ADDITESS, SIGNALGENERIX), PANDORA (UBITECH), και SMOTANET (SIGNALGENERIX). Το επόμενο έτος, πέντε κυπριακοί οργανισμοί συμμετείχαν σε πέντε έργα (19,2%) από τα 26 που εγκρίθηκαν στο πρόγραμμα EDIDP 2020: JEY–CUAS (SIGNALGENERIX), FIRES (ADDITESS), USSPS (CYRIC, SIGNALGENERIX), AI4DEF (EIGHT BELLS), HERMES (EBOS).

Η υιοθέτηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή του προγράμματος European Defence Fund (EDF) για την περίοδο 2021-2027, συνολικού ύψους περίπου €8 δισ., οδήγησε σε περισσότερες επιτυχίες και ενεθάρρυνε το κυπριακό οικοσύστημα Άμυνας και Ασφάλειας. Το EDF 2021 περιελάβανε την χρηματοδότηση 60 έργων ύψους περίπου €1,2 δισ., στο οποίο περιλαμβάνονταν εννέα εταιρείες και ένας ερευνητικός οργανισμός που συμμετείχαν, διαμέσου ευρωπαϊκών κοινοπραξιών, σε οκτώ ερευνητικά έργα (13,3%): MARSEUS (SIGNALGENERIX, ADDITESS), COMMANDS (ADDITESS, EIGHT BELLS, SIGNALGENERIX, NEDACIANA Holdings), RFSHIELD (ECLIPTIC), ALADAN (IANUS Consulting), ACTING (Πανεπιστήμιο Κύπρου, EIGHT BELLS, SIDROCO Holdings), AInception (EIGHT BELLS, UBITECH), iFURTHER (SIGNALGENERIX), NEUMANN (SUITE5).

Tο πρόγραμμα EDF 2022 περιελάβανε την επιλογή 41 έργων αμυντικής έρευνας και ανάπτυξης, συνολικού ύψους €832 εκατ., από σύνολο 134 προτάσεων που είχαν υποβληθεί. H Κύπρος συμμετείχε σε 7 προγράμματα (17,1%) με 5 εταιρείες: EUCINF (EIGHT BELLS), NEWSROOM (EIGHT BELLS), TICHE (ADDITESS), THEMA (ADDITESS), PROTEAS (EIGHT BELLS, UBITECH), PASITHEA (SIGNALGENERIX), TDRIC (CYRIC).

Το επόμενο έτος κατατέθηκαν 236 προτάσεις ερευνητικών έργων, στο πλαίσιο του προγράμματος EDF 2023, εκ των οποίων επιλέγηκαν προς χρηματοδότηση 61 έργα συνολικής αξίας €1.154 εκατ. Ένδεκα κυπριακές οντότητας, δέκα εταιρείες και ένα ερευνητικό κέντρο, επιλέχθηκαν να συμμετέχουν σε ευρωπαϊκές κοινοπραξίες εταιρειών σε 13 ερευνητικά έργα (21,3%), ενώ για πρώτη φορά κυπριακή εταιρεία, η UBITECH, ανέλαβε συντονιστής σε ένα έργο: TRITON (UBITECH συντονιστής έργου), VICTORIOUS (Πανεπιστήμιο Κύπρου), SEQURED (ACCELIGENCE), RAPTOR (EBOS), AVALON (IANUS Consulting), 5G-MILNET (EBOS, ECLIPTIC), LINGUARISE-DC (EIGHT BELLS, SIGNALGENERIX), SDAM4PRD (ECLIPTIC), FMBTech (SKYLD, VETRONICS), FIRES 2 (ADDITESS), ACTUS (CYRIC, GEOIMAGING, SIGNALGENERIX), AtLaS (SKYLD).

Η πρόσφατη ανακοίνωση των αποτελεσμάτων του EDF 2024, επιβεβαίωσε ότι το κυπριακό οικοσύστημα Άμυνας και Ασφάλειας, σταθεροποίησε πλέον τη συμμετοχή της Κύπρου στα χρηματοδοτούμενα ευρωπαϊκά προγράμματα, η οποία θεωρείται σημαντική σε σχέση με το μέγεθος της χώρας. Συγκεκριμένα, από τις 297 προτάσεις που κατατέθηκαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκρίθηκαν προς υλοποίηση 62 έργα συνολικού ύψους €910 εκατ. Η Κύπρος συμμετέχει σε 19 προγράμματα (30,6%) με 13 διαφορετικές οντότητες, 11 εταιρείες και δυο ερευνητικούς οργανισμούς. Να σημειωθεί ότι δυο από τις κυπριακές εταιρείες, η CYRIC και η ΕBOS, είναι συντονιστές σε δύο ερευνητικά προγράμματα: IRONPLAN (CYRIC συντονιστής έργου, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου), SENTINEL (ΕBOS συντονιστής έργου, SIGNALGENERIX), BEAST (VETRONICS), CITADEL Range (Πανεπιστήμιο Κύπρου), ORQESTRA (ACCELIGENCE), SENTINEL (AEOLIKI), AURIGA (VENTRONICS), AKTAREUS (ADDITESS, SIGNALGENERIX), NEREUS (CYRIC), CAMO V2 (CELLOCK), HARPIA-Defence (CELLOCK, EBOS), SVDC (ADDITESS, VETRONICS), PLEIADES (SIGNALGENERIX, Πανεπιστήμιο Κύπρου), SWARMER (SIGNALGENERIX), METASTEALTH (SIGNALGENERIX), SPADER (SKYLD), BATTLEVERSE (IANUS Technologies), NAVISENSE-X (SKYLD), Small UAS (ADDITESS, ECLIPTIC).

Συνοπτικά, κατά την περίοδο 2019-2024, 15 ιδιωτικές εταιρείες και 3 ερευνητικοί οργανισμοί συμμετείχαν, με τη στήριξη του ΥΠΑΜ, σε 56 χρηματοδοτούμενα ερευνητικά και αναπτυξιακά προγράμματα άμυνας και ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Συγκεκριμένα, στο EDIDP 2019 επιλέχθηκαν 6 κυπριακές οντότητες (5 εταιρείες και 1 οργανισμός) σε 5 έργα, στο EDIDP 2020 5 οντότητες (5 εταιρείες) σε 5 έργα, στο EDF 2021 10 οντότητες (9 εταιρείες και 1 οργανισμός) σε 8 έργα, στο EDF 2022 4 οντότητες (4 εταιρείες) σε 7 έργα, στο EDF 2023 11 οντότητες (10 εταιρίες και 1 οργανισμός) σε 12 έργα, και στο EDF 2024 13 οντότητες (11 εταιρείες και 2 οργανισμοί) σε 19 έργα.

Οι συνολικές χορηγίες που έλαβαν οι κυπριακές οντότητες, κατά την περίοδο 2019-2024, από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανήλθαν στο καθόλου ευκαταφρόνητο ποσό των €33,14 εκατ. Το 2019 η συνολική χορηγία ανήλθε σε €3,40 εκατ., το 2020 σε €1,80 εκατ., το 2021 αυξήθηκε σε €7,10 εκατ., το 2022 σε €1,90 εκατ., το 2023 σε €5,40 εκατ. και το 2024 ανήλθε σε €12,00 εκατ. Από το σύνολο των 56 ευρωπαϊκών έργων στα οποία συμμετείχαν κυπριακές οντότητες, 44 στηρίχθηκαν οικονομικά και από το ΥΠΑΜ, σύμφωνα με τις επιχειρησιακές ανάγκες της Εθνικής Φρουράς, ενώ 12 από αυτά δεν έτυχαν οικονομικής στήριξης.

DEFEA 2025

H Κύπρος συμμετείχε εφέτος με εθνικό περίπτερο, στην έκθεση αμυντικού υλικού DEFEA που διοργανώνεται στην Αθήνα ανά διετία. Είναι η τρίτη φορά που συμμετέχουν κυπριακές οντότητες στη συγκεκριμένη έκθεση. Στο περίπτερο της Κύπρου, στο οποίο όχι μόνο υποστηρίχθηκε από το ΥΠΑΜ αλλά εκπροσωπήθηκε και το ίδιο το Υπουργείο, συμμετείχαν 13 μικρομεσαίες κυπριακές εταιρείες που δραστηριοποιούνται και στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας.

H ADDITESS (Advanced Integrated Technology Solutions and Services) επικεντρώνεται στη δημιουργία εξιδεικευμένων λογισμικών εφαρμογών και συστημάτων ασφάλειας και άμυνας –όπως την πλατφόρμα Καταγραφής Πληροφοριών Νέας Γενιάς (ADDTask), την πλατφόρμα Διαχείρισης Επεισοδίων Κυβερνοασφάλειας (CSIM), και το Σύστημα Διοίκησης Ελέγχου και Συντονισμού (ADD-C3)– καθώς και την ανάπτυξη μη επανδρωμένων εναέριων συστημάτων. Η εταιρεία κατέχει την δεύτερη θέση, μεταξύ των κυπριακών οντοτήτων, στα χρηματοδοτούμενα ευρωπαϊκά προγράμματα EDIDP και EDF, συμμετέχοντας συνολικά σε 10 έργα κατά την περίοδο 2019-2024.

Η AmaDema (Advanced Material Design and Manufacturing) δημιουργήθηκε το 2013 και οι ερευνητικές της δραστηριότητες εστιάζονται σε συνθετικά υλικά υψηλής απόδοσης και έξυπνα υφάσματα στον τομέα της ασφάλειας και άμυνας.

H CELLOCK ιδρύθηκε το 2003 και ασχολείται με τον σχεδιασμό και την παραγωγή τεχνολογιών διπλής χρήσης (πολιτικής-στρατιωτικής). Μεταξύ των προϊόντων της περιλαμβάνονται το σύστημα MONTEREY για έξυπνα πυρομαχικά, το φορητό σύστημα διοίκησης και ελέγχου ZEUS, και το MORHEUS που αφορά την κατασκευή μικρών μη επανδρωμένων αεροχημάτων. Η εταιρεία συμμετέχει σε δυο χρηματοδοτούμενα ευρωπαϊκά έργα στο πλαίσιο του προγράμματος EDF 2024.

Το CYPRUS MARINE & MARITIME INSTITUTE (CMMI) ιδρύθηκε το 2019 και επικεντρώνεται στην προώθηση της θαλάσσιας έρευνας και τεχνολογίας. Κεντρικός πυλώνας του ιδρύματος είναι το Κέντρο Θαλάσσιας Καινοτόμου Ρομποτικής MaRIC (Marine Robotics Innovation Centre) ενώ πολύ πρόσφατα συμμετέχει, μαζί με την G. K. Space Boats, στο πρόγραμμα μη επανδρωμένου θαλάσσιου οχήματος (USV) SKIA, το οποίο βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο ανάπτυξης και δύναται να αξιοποιηθεί σε αποστολές επιτήρησης επιφανείας, έρευνας διάσωσης, και προσβολής θαλάσσιων στόχων.

Η CYRIC (Cyprus Research and Innovation Centre) επικεντρώνεται, μεταξύ άλλων, στον σχεδιασμό και την κατασκευή μη επανδρωμένων εναέριων συστημάτων σε αποστολές αναγνώρισης και συλλογής πληροφοριών καθώς και οπλισμένων μη επανδρωμένων αεροχημάτων σε αποστολές καταστροφής εχθρικών στόχων. Στον πρώτο τύπο περιλαμβάνεται το τετρακόπτερο HORNET X70, και οι ηλεκτρικές πλατφόρμες κάθετης απογείωσης/ προσγείωσης VECTOR 18 και VECTOR 300 (άνοιγμα 3,2 μέτρων, ωφέλιμο φορτίο 8 κιλών, διάρκεια 4 ωρών, εμβέλεια 100 χλμ.). Στην κατηγορία των αεροχημάτων καταστροφής περιλαμβάνονται το τετρακόπτερο ASSASSIN που μεταφέρει βλήματα όλμων 60 χιλ. ή έξυπνες βομβίδες, η οκτακόπτερη πλατφόρμα GOLIATH, ωφέλιμου φορτίου 15 κιλών, που μεταφέρει τέσσερα υποσυστήματα DRAGONFLYERS που φέρουν βλήματα όλμου 60 ή 81 χιλ., το περιφερόμενο σύστημα SPEAR 400/800 εμβέλειας 60 χλμ. και ωφέλιμου φορτίου 5 κιλών, καθώς και το SPEAR 22 εμβέλειας 100 χλμ. και ωφέλιμου φορτίου 15 κιλών. H εταιρεία κατέχει την τέταρτη θέση στα χρηματοδοτούμενα ευρωπαϊκά προγράμματα συμμετέχοντας σε έξι έργα, μεταξύ των οποίων και το IRONPLAN, του προγράμματος EDF 2024, το οποίο συντονίζει.

Η ΕBOS Technologies ιδρύθηκε το 2003 και οι ερευνητικές της εργασίες επικεντρώνονται στον σχεδιασμό και τη δημιουργία αμυντικών εφαρμογών συνδυάζοντας λογισμικά προγράμματα, με την τεχνητή νοημοσύνη, την κυβερνοασφάλεια και τις επικοινωνίες 5G. Μεταξύ των προϊόντων της που έχουν κατοχυρωθεί με πατέντα στις ΗΠΑ είναι το ΑΙ-Enhanced Ad-Hoc 5G Network και το ΑΙ-Enhanced Software Defined Parameter for Adaptive Cybersecurity. Έχει πετύχει συμμετοχή σε πέντε ευρωπαϊκά έργα και συντονίζει το έργο SENTINEL στο πλαίσιο του προγράμματος EDF 2024.

Η ECLIPTIC Defence and Space (EDS) ιδρύθηκε το 2020 και ασχολείται με τον σχεδιασμό, την κατασκευή και τον έλεγχο υποσυστημάτων και συστημάτων ραδιοσυχνοτήτων και μικροκυμάτων σε αμυντικές και διαστημικές εφαρμογές. Συμμετέχει σε τέσσερα χρηματοδοτούμενα ευρωπαϊκά έργα, μεταξύ των οποίων και το Small UAS του προγράμματος EDF 2024.

H ENCORP ειδικεύεται στον σχεδιασμό και την κατασκευή ειδικοποιημένων κατασκευών επί οχημάτων που σχετίζονται με τους τομείς της ασφάλειας και της άμυνας.

H HOUTRIS επικεντρώνεται επίσης στον σχεδιασμό και την κατασκευή ειδικοποιημένων κατασκευών επί οχημάτων που αφορούν τους τομείς της ασφάλειας και της άμυνας.

Η IANUS Technologies ιδρύθηκε το 2020 και οι εργασίες της επικεντρώνεται στη δημιουργία εφαρμογών και στην παροχή υπηρεσιών ανάπτυξης λογισμικών και κυβερνοασφάλειας. Μεταξύ των προϊόντων της περιλαμβάνεται η εφαρμογή διαχείρισης συμβάντων MAESTRO, η εφαρμογή εκτίμησης τρωτότητας κυβερνοχώρου SERVE, και η  εφαρμογή εκτίμησης ρίσκου χημικών-βιολογικών-ραδιολογικών-πυρηνικών απειλών REACT. H εταιρεία συμμετέχει σε τρία ευρωπαϊκά έργα.

Η MULTIMARINE προσφέρει διαφόρων τύπων υπηρεσίες ναυπηγείου και συντήρησης σκαφών, και υποθαλάσσιων κατασκευών και επιδιορθώσεων, ενώ συμμετέχει στο πρόγραμμα BlueBurge που χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα HORIZON της ΕΕ.

Η SignalGeneriX ιδρύθηκε το 2005 και ειδικεύεται σε προγράμματα SDP (Digital Signal Processing) και επικοινωνιών. Διαθέτει επιστημονικό προσωπικών 30 ερευνητών, εκ των οποίων 8 με διδακτορικό τίτλο ενώ από το 2019 διεκδικεί με επιτυχία συμμετοχή σε ευρωπαϊκά ερευνητικά και αναπτυξιακά προγράμματα. Κατέχει την πρώτη θέση, μεταξύ των κυπριακών οντοτήτων, στα ευρωπαϊκά προγράμματα EDIDP και EDF συμμετέχοντας συνολικά σε 15 έργα. Eστιάζεται στον σχεδιασμό και την κατασκευή καινοτόμων συστημάτων ηλεκτρονικού πολέμου, επικοινωνιών, τεχνικής νοημοσύνης και αυτόνομων συστημάτων. Μεταξύ των προϊόντων που έχει αναπτύξει είναι το LOTUS ΑΙ Mission Computer και το φορητό σύστημα RFHunter το οποίο δύναται να ανιχνεύει ραδιοσυχνότητες στο πεδίο της μάχης, περιλαμβανομένων εκπομπών σταθμών ασυρμάτων και ίχνη μη επανδρωμένων αεροχημάτων. Το RF Hunter έχει βραβευτεί το 2024 με το Army Technology Excellence Award.

Η SWARMLY AERO είναι μια ραγδαία αναπτυσσόμενη εταιρεία η οποία επικεντρώνεται στον σχεδιασμό και την κατασκευή διαφόρων τύπων μη επανδρωμένων αεροχημάτων (UAS) –όπως τα καθέτου απογείωσης/προσγείωσης τετρακόπτερα αεροχήματα (VTOL UAS) της σειράς Poseidon Η10 και Η12, και τα τετρακόπτερα περιφερόμενα πυρομαχικά (FPV LM) της σειράς Ares X22 και X23– αυτόνομων μη επανδρωμένων θαλάσσιών οχημάτων (USV) της σειράς Hydra B2 και Β5, και εξελιγμένων συστημάτων NEMESIS C4ISR. Το VTOL UAS H10 Poseidon δύναται να επιχειρεί σε αποστολές αναγνώρισης ISR για 4 ώρες σε αποστάσεις 50 χλμ. Τo τετρακόπτερο Ares X22 FPV LM διαθέτει επιχειρησιακή εμβέλεια 25 χλμ., δύναται να πετά για 25 λεπτά μεταφέροντας φορτίο 4 κιλών, και έχει πετύχει την προσβολή πέραν των 3.000 ρωσικών στόχων στην ρωσο-ουκρανική σύγκρουση εντός περιόδου ενός έτους. To USV Hydra B5 μήκους 6 μέτρων, βάρους 1,2 τόνων, μέγιστης ταχύτητας 85 κόμβων, φέρει ισραηλινό ηλεκτροπτικό/θερμικό σύστημα της NextVision, δύναται να εκτελεί αποστολές παράκτιας επιτήρησης για 10 ώρες σε απόσταση 200 χλμ., και είναι εξοπλισμένο με τηλεχειριζόμενο σταθμό Lionfish της ιταλικής Leonardo με πολυβόλο 12,7 χιλ. καθώς και μια τορπίλη Black Scorpion της ίδιας εταιρίας.

Αποτίμηση του Κυπριακού ερευνητικού οικοσυστήματος Άμυνας και Ασφάλειας

Αναμφίβολα, η ανάπτυξη του ερευνητικού/βιομηχανικού οικοσυστήματος Άμυνας και Ασφάλειας στην Κύπρο υπήρξε εντυπωσιακή, λαμβάνοντας υπόψη την απουσία προηγούμενης εμπειρίας και παράδοσης στον συγκεκριμένο τομέα, ενώ η επιτυχής συμμετοχή πολλών μικρομεσαίων εταιρειών στα ευρωπαϊκά προγράμματα αποτελεί έμπρακτη απόδειξη της συστηματικής προσπάθειας που καταβλήθηκε τα τελευταία εφτά έτη. Αναμφίβολα, η ανάπτυξη της κυπριακής αμυντικής βιομηχανίας έχει πολλαπλό ρόλο να διαδραματίσει· εκτός από τη συνεισφορά της στον αμυντικό τομέα, σημαντική θεωρείται και η συμβολή της σε οικονομικό, εργασιακό και κοινωνικό επίπεδο. Προσφέρει απασχόληση σε προσωπικό υψηλής εκπαίδευσης και κατάρτισης, αποτρέποντας τη φυγή νέων επιστημόνων και ερευνητών από την ημικατεχόμενη χώρα, δημιουργεί συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης σε έναν τομέα που θεωρείται κρίσιμος στο διεθνές σύστημα και ειδικά την ΕΕ, εξαιτίας των απρόβλεπτων γεωπολιτικών εξελίξεων, και προσφέρει τη δυνατότητα η Κύπρος να καταστεί κόμβος ερευνητικής ανάπτυξης και βιομηχανικής παραγωγής αμυντικών συστημάτων στην τομή τριών ηπείρων. Από αμυντικής σκοπιάς προσφέρεται, μεταξύ άλλων, η δυνατότητα παραγωγής καινοτόμων αμυντικών συστημάτων εγχώριας σχεδίασης και κατασκευής που ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες επιχειρησιακές ανάγκες της ΕΦ, η δυνατότητα τεχνολογικής υποστήριξης του έργου της συντήρησης και του εκσυγχρονισμού των οπλικών συστημάτων της ΕΦ, και η συνεργασία με ξένους κατασκευαστές που εφοδιάζουν την ΕΦ με οπλικά και άλλα συστήματα.

Τα ερωτήματα που ευλόγως προκύπτουν αφορούν, όχι μόνο το σημερινό επίπεδο της προσπάθειας αλλά κυρίως το όραμα, τους στόχους και τη στρατηγική που θα υιοθετηθεί ώστε τα επόμενα χρόνια αυτό το σημαντικό εγχείρημα να αποφέρει πραγματικούς καρπούς και εθνικό όφελος.

Κυβέρνηση. Η θέση της παρούσας Κυβέρνησης είναι σημαντικά πιο υποστηρικτική από την προηγούμενη και φαίνεται ότι ο πρόεδρος Χριστοδουλίδης, πέραν της επικοινωνιακής διάστασης, επιδεικνύει προσωπικό ενδιαφέρον για την σταδιακή ανάπτυξη του κυπριακού ερευνητικού οικοσυστήματος Άμυνας και Ασφάλειας. Η δημόσια δέσμευση του προέδρου, στις 12 Δεκεμβρίου 2024, για υιοθέτηση από την Κυβέρνηση δέσμης έξι μέτρων για ενίσχυση της κυπριακής αμυντικής βιομηχανίας, υπήρξε σημαντική για το εγχώριο οικοσύστημα. Ήδη δύο από τα εξαγγελθέντα μέτρα έχουν υιοθετηθεί: η σύσταση του Κυπριακού Συμβουλίου Αμυντικής Βιομηχανίας (ΚΣΑΒ) υπό τον υπουργό Άμυνας που έγινε στις 15 Ιανουαρίου 2025· παράλληλα, η χρηματοδότηση και γενικά η υποστήριξη της συμμετοχής των κυπριακών οντοτήτων σε διεθνείς εκθέσεις και η συμμετοχή της Κύπρου με εθνικό περίπτερο, χρηματοδοτούμενο από το κράτος, σε εκθέσεις αμυντικού υλικού στο εξωτερικό, όπως έγινε στην DEFEA 2025 στην Αθήνα. Αναμένεται η υλοποίηση των υπολοίπων τεσσάρων μέτρων που αφορούν την υιοθέτηση σύγχρονου νομοθετικού πλαισίου για την εγχώρια αμυντική βιομηχανία, τη θεσμοθέτηση προτύπων για την εθνική πιστοποίηση εγχώριου αμυντικού υλικού, τη θεσμοθέτηση της συμμετοχής εγχώριων εταιρειών σε εξοπλιστικά προγράμματα της ΕΦ, και την αύξηση της χρηματοδότησης καινοτόμων ερευνητικών έργων Άμυνας και Ασφάλειας.

Υπουργείο Άμυνας. Στο ΥΠΑΜ παρατηρούνται, περιέργως, κάποιες παθογένειες που αδικαιολόγητα –αν όχι υποβολιμαία– υποσκάπτουν και βλάπτουν το σημαντικό εγχείρημα της δημιουργίας εγχώριου οικοσυστήματος Άμυνας και Ασφάλειας. Το ζήτημα αφορά τόσο την οργανωτική δομή του Υπουργείου Άμυνας όσο και τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού, δηλαδή την αξιοποίηση των κατάλληλων ανθρώπων στις κατάλληλες θέσεις. Στο ζήτημα της δομής, υπάρχει σοβαρό λειτουργικό πρόβλημα. Ενώ θα ήταν λογικό να υπάρχει στο ΥΠΑΜ η «Διεύθυνση Εξοπλισμών και Ανάπτυξης Αμυντικών Δυνατοτήτων», η οποία να επικεντρώνεται αποκλειστικά σε ζητήματα εξοπλισμών, εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας, και ανάπτυξης αμυντικών δυνατοτήτων, και η «Διεύθυνση Γενικών Προμηθειών» που να επικεντρώνεται αποκλειστικά στην αγορά τροφίμων, στολών, υλικών, και κάθε είδους προμηθειών και υπηρεσιών, σήμερα επικρατεί μια κατάσταση που ξεφεύγει της λογικής και του ορθολογισμού. Υπάρχει η «Διεύθυνση Εξοπλισμών» και η «Διεύθυνση Γενικών Προμηθειών και Ανάπτυξης Αμυντικών Δυνατοτήτων». Η μεν πρώτη ασχολείται αποκλειστικά με εξοπλιστικά θέματα ενώ ή δεύτερη με όλα τα υπόλοιπα θέματα, δηλαδή από την αγορά οπωροκηπευτικών του συσσιτίου των στρατιωτών μέχρι και τον συντονισμό της έρευνας και της καινοτομίας του εγχώριου αμυντικού οικοσυστήματος…

Το δεύτερο ζήτημα αφορά την αξιοποίηση του προσωπικού. Ενώ ένας από τους Διευθυντές Άμυνας είναι ιπτάμενος Σμήναρχος (ε.α.), κάτοχος διδακτορικού τίτλου, και διαφόρων μεταπτυχιακών τίτλων, με ευρεία επαγγελματική – επιτελική – ακαδημαϊκή εμπειρία στο εξωτερικό, και λογικά θα έπρεπε να τοποθετηθεί επικεφαλής της νέας Διεύθυνσης «Εξοπλισμών και Ανάπτυξης Αμυντικών Δυνατοτήτων», αυτός «αξιοποιείται» στη Διεύθυνση Γενικών Προμηθειών και Ανάπτυξης Αμυντικών Δυνατοτήτων.

Πρόγραμμα ΕDF. Προσεκτική ανάλυση των ετησίων αποτελεσμάτων των προγραμμάτων EDIDP και ΕDF (2019-2024), υποδεικνύει ορισμένες τάσεις συνεργασιών μεταξύ κρατών αλλά και αδυναμίες για το εγχώριο οικοσύστημα. Συγκεκριμένα, παρουσιάζεται επανειλημμένα απόκλιση, αντί συνεργασία, μεταξύ ελλαδικών και κυπριακών εταιρειών, με αποτέλεσμα να βλάπτονται τα συμφέροντα και των δύο χωρών. Ενώ η Ελλάδα, ως μεγαλύτερη σε μέγεθος χώρα, διαθέτει σημαντικές ερευνητικές και βιομηχανικές ικανότητες στο τομέα της Άμυνας και της Ασφάλειας, εντούτοις δεν υπάρχει συστηματική συνεργασία για την κατάθεση κοινών ερευνητικών προτάσεων στα προγράμματα του EDF. Ακόμη και όταν ελληνικές εταιρείες αναλαμβάνουν τον ρόλο συντονιστή σε ορισμένα έργα, αυτά δεν περιλαμβάνουν και κυπριακές οντότητες. Αντίστοιχη εικόνα παρουσιάζεται και από την πλευρά της Κύπρου. Το νέο Μνημόνιο που υπογράφτηκε μεταξύ των δύο Υπουργών Άμυνας κατά την DEFEA 2025, αναφέρεται στην ενίσχυση της συνεργασίας σε αυτούς τους τομείς, απομένει να υλοποιηθεί στην πράξη.

Ένα άλλο ζήτημα που αναδύεται στα προγράμματα EDF, είναι η απουσία της κυπριακής ερευνητικής και ακαδημαϊκής κοινότητας. Κατά τη διάρκεια της περιόδου 2019-2024, από το σύνολο των 49 οντοτήτων που συμμετείχαν σε χρηματοδοτούμενα ευρωπαϊκά έργα, οι 44 (89,8%) ήταν εταιρείες και μόνο 5 (10,2%) ήταν ερευνητικοί οργανισμοί. Η εκκωφαντική απουσία της ακαδημαϊκής και ερευνητικής κοινότητας, ειδικά των ιδιωτικών πανεπιστημίων, εκτός της υποτίμησης των προσπαθειών των εγχώριων εταιρειών, δεν συμβάλει στη δημιουργία εθνικών ικανοτήτων σε ένα κρίσιμο τομέα για την ασφάλεια της Δημοκρατίας. Τα Πανεπιστήμια καθώς και οι Ερευνητικοί Οργανισμοί θα πρέπει, σε στενή συνεργασία με τον ΚΣΕΕΚ και το ΚΕΒΕ, να δημιουργήσουν τις απαιτούμενες προϋποθέσεις –εισαγωγή νέων προγραμμάτων, μαθημάτων καθώς και εργαστηρίων– ώστε να είναι σε θέση να ανταποκρίνονται στις νέες τεχνολογικές ανάγκες του τομέα. Η όλη προσπάθεια θα μπορούσε να τεθεί υπό την αιγίδα του ΥΠΑΜ, το οποίο διαθέτει και σχετική τεχνογνωσία προερχόμενη από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας.

Επίσης, η συνέχιση της παρούσας πρακτικής, όσον αφορά την κατάθεση προτάσεων στo πρόγραμμα EDF, δηλαδή της μεμονωμένης αναζήτησης συνεργασιών των εταιρειών σε κοινοπραξίες, δεν εξασφαλίζει και τη συνέχιση των κυπριακών επιτυχιών στο μέλλον. Θα ήταν χρήσιμη η διεύρυνση των αμυντικών σχέσεων της Κύπρου με χώρες της ΕΕ, ανάλογου μεγέθους, δυνατοτήτων ή απειλών, όπως οι χώρες της Βαλτικής (Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία), η Τσεχία και η Σλοβακία, η Σλοβενία, ή ακόμα και η Πολωνία που καλπάζει πλέον στην αμυντική βιομηχανική παραγωγή.

Μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Ένα άλλο ζήτημα που παρατηρείται, είναι η απουσία επιχειρησιακής γνώσης, εκ μέρους των ενδιαφερόμενων εταιρειών, για το πραγματικό πεδίο μάχης, και η ελλιπής αντίληψη των εξαιρετικά απαιτητικών προϋποθέσεων και στρατιωτικών προτύπων που απαιτούνται, στην αμυντική βιομηχανία, για την εξέλιξη ενός πρωτοτύπου σε αμυντική πλατφόρμα που μπορεί να αξιοποιηθεί σε πραγματικές επιχειρήσεις. Ενώ μερικές εταιρείες αξιοποιούν συμβουλευτικά τις εμπειρίες πρώην στρατιωτικών, η πλειονότητα επικεντρώνεται αποκλειστικά στη επιστημονική διάσταση χωρίς επαρκή γνώση της επιχειρησιακής διάστασης. Οι συνθήκες αξιοποίησης ενός προϊόντος για πολιτική χρήση διαφέρουν σημαντικά από την συγκεχυμένη, απρόβλεπτη και βίαιη κατάσταση που επικρατεί στο επιχειρησιακό πεδίο (καπνός, σκόνη, παρεμβολές, σύγχυση, αντίμετρα, αισθητήρες, συντονισμός, κρισιμότητα χρόνου αντίδρασης, εμβέλεια συστημάτων, προστασία φίλιων τμημάτων κ.ο.κ.). Θα ήταν χρήσιμο, οι κυπριακές εταιρείες που συμμετέχουν σε αμυντικά προγράμματα, να αξιοποιούν τις εμπειρίες και τις γνώσεις ικανών αξιωματικών εν αποστρατεία, και αντίστοιχα το ΥΠΑΜ να ενθαρρύνει την παρακολούθηση, εκ μέρους των εταιρειών, επιλεγμένων ασκήσεων της ΕΦ, όπως η ετήσια ΤΑΜΣ ΙΡΙΣ, ώστε να γίνεται αντιληπτή η κατάσταση πεδίου που προσομοιάζει την πραγματικότητα μιας πολεμικής σύγκρουσης.

SPIKE LR2, AKERON MP αλλά και εγχώριας κατασκευής RPG-7 και όλμοι 60 χιλ. στην Εθνική Φρουρά

Μια άλλη αδυναμία αναδεικνύεται στις αποσπασματικές προσπάθειες ορισμένων εταιρειών να αναπτύξουν ένα αμυντικό σύστημα (π.χ. ένα μη επανδρωμένο εναέριο όχημα ή ένα σύστημα διαχείρισης πληροφοριών μάχης) και στην απουσία συντονισμού μεταξύ τους. Αντί να υπάρχει συνεργασία μεταξύ των εταιρειών που εστιάζονται ερευνητικά σε όμοια αμυντικά προϊόντα, παρατηρείται απόκλιση και ανταγωνισμός μεταξύ τους, με αποτέλεσμα την αχρείαστη καθυστέρηση στην παραγωγή ολοκληρωμένων προϊόντων, εις βάρος των εταιρικών αλλά και εθνικών συμφερόντων.

Ένα άλλο ζήτημα, αφορά την απουσία αντίληψης ως προς την πολύπλοκη αλλά απόλυτα αναγκαία, διαδικασία πιστοποίησης ενός ολοκληρωμένου αμυντικού συστήματος. Σε αντίθεση με συστήματα πολιτικής χρήσης, η αξιοποίηση εκρηκτικών και πυρομαχικών σε αμυντικά προϊόντα, απαιτεί αυστηρές διαδικασίες πιστοποίησης ασφαλούς και μακροχρόνιας φύλαξης του υλικού αλλά και ακίνδυνης χρήσης από το προσωπικό. Ακόμα και για υλικό στο οποίο δεν χρησιμοποιούνται εκρηκτικά ή πυρομαχικά, όπως ένα (εναέριο, θαλάσσιο, επίγειο) σύστημα επιτήρησης – αναγνώρισης – στοχοποίησης μάχης, απαιτούνται εξαντλητικές δοκιμές πιστοποίησης βάσει προτύπων, σε καταστάσεις που προσομοιάζουν τις πραγματικές, ώστε να εξασφαλιστεί η αποτελεσματικότητά του στο πραγματικό επιχειρησιακό περιβάλλον. Παρατηρείται συχνά η αντίληψη ότι η παραγωγή ενός πρώιμου βιομηχανικού προτύπου και μερικές δοκιμές πεδίου θα οδηγήσουν με βεβαιότητα σε ένα ολοκληρωμένο αμυντικό σύστημα το οποίο θα τύχει εμπορικής, δηλαδή επιχειρησιακής, εκμετάλλευσης, είτε από την ΕΦ ή από τις ένοπλες δυνάμεις χωρών του εξωτερικού. Αυτό είναι μια αυταπάτη. Η διαδικασία εξέλιξης ενός προϊόντος από ένα δισδιάστατο ηλεκτρονικό σχέδιο ή ένα τρισδιάστατο μοντέλο, που δημιουργείται από τρισδιάστατο εκτυπωτή, σε ολοκληρωμένο αμυντικό σύστημα είναι μακρόχρονη, πολύπλοκη και εξαιρετικά απαιτητική, ενώ στις πλείστες των περιπτώσεων δεν καταλήγει σε επιτυχία.

Καταληκτικά σχόλια

Αδιαμφισβήτητα, η προσπάθεια της πολιτείας και των ερευνητικών εταιρειών για ανάπτυξη της αμυντικής βιομηχανίας στην Κύπρο είναι αξιοσημείωτη αλλά βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο. Η εργοδότηση και αξιοποίηση νέων Κυπρίων επιστημόνων από εταιρείες καινοτομίας και ανάπτυξης είναι εξαιρετικά σημαντική, σε επιστημονικό, εργασιακό και κοινωνικό επίπεδο, και αξίζει της μέγιστης αρωγής από την πολιτεία. Υπάρχουν αξιόλογες ερευνητικές – αναπτυξιακές προσπάθειες εκ μέρους ορισμένων εταιρειών, οι οποίες με κατάλληλη στήριξη και κίνητρα από την Προεδρία και το Υπουργείο Οικονομικών, και προσεκτική καθοδήγηση από το ΥΠΑΜ που διαθέτει κατάλληλη ευρωπαϊκή εμπειρία, ορισμένα έργα μπορούν να καταλήξουν σε ολοκληρωμένα και πιστοποιημένα, βάσει διεθνών προτύπων, αμυντικά συστήματα. Όμως, ορισμένα ζητήματα αποτελούν τροχοπέδη στην σημαντική αυτή προσπάθεια και χρίζουν μεταβολών και βελτιώσεων. Από κυβερνητικής πλευράς, η στήριξη του προέδρου της Δημοκρατίας είναι αξιοσημείωτη αλλά επείγει η υιοθέτηση των ανάλογων νομοσχεδίων και προτύπων βιομηχανικής πιστοποίησης το συντομότερο δυνατό.

Εκ μέρους του ΥΠΑΜ απαιτούνται οργανωτικές αναδιαρθρώσεις για δημιουργία της «Διεύθυνσης Εξοπλισμών και Ανάπτυξης Αμυντικών Δυνατοτήτων» και αξιοποίηση του ανθρωπίνου δυναμικού με αξιοκρατικό και αποτελεσματικό τρόπο. Απουσιάζει εκκωφαντικά η ακαδημαϊκή κοινότητα από την αμυντική βιομηχανική προσπάθεια ενώ χρίζουν βελτίωσης και ισχυροποίησης οι ερευνητικές σχέσεις Κύπρου – Ελλάδας στον συγκεκριμένο τομέα καθώς και η καλλιέργεια σχέσεων με ευρωπαϊκά κράτη που είναι αντίστοιχου μεγέθους με την Κύπρο ή αντιμετωπίζουν ανάλογες απειλές. Επίσης, θα πρέπει να επιδειχθεί πνεύμα συνεργασίας μεταξύ των εγχώριων εταιρειών που ασχολούνται ερευνητικά με όμοια έργα, και η καλλιέργεια, εκ μέρους των, ρεαλιστικών αντιλήψεων όσον αφορά την πολυπλοκότητα του πραγματικού επιχειρησιακού πεδίου και τις αναπτυξιακές δυσκολίες για ολοκλήρωση μιας ιδέας σε πιστοποιημένο αμυντικό σύστημα.

Δούρειος Ίππος Podcast # 050 – ΕΛΔΥΚ Η τελευταία μάχη (βιβλιοπαρουσίαση)