Από Σάββας Δ. Βλάσσης
Πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία έγιναν γνωστά από την συζήτηση στην Βουλή στις 19 Νοεμβρίου, σχετικής Επίκαιρης Ερώτησης για την σύμβαση χρονολογικής μίσθωσης που έχει αποφασισθεί να ανατεθεί στην ισραηλινή Elbit, για το πρόγραμμα δημιουργίας Εκπαιδευτικού Κέντρου Πτήσεων στην 120 Πτέρυγα Εκπαίδευσης Αέρα στην Καλαμάτα.
Ο ΥΕΘΑ ανέφερε ότι σήμερα η βασική εκπαίδευση διεξάγεται με περίπου 8 από 45 αεροσκάφη Τ-6Α Texan II και η προκεχωρημένη με μόλις 3 από 16 διαθέσιμα T-2 Buckeye. Το δεύτερο εξάμηνο του 2023 παύει να υπάρχει υποστήριξη και ανταλλακτικά για τα Τ-2. Η Πολεμική Αεροπορία αντιμετωπίζει συσσώρευση μεγάλου απαιτούμενου μη εκτελεσθέντος πτητικού έργου, δηλαδή συνωστισμό Ικάρων που δεν είχαν ώρες πτήσης για να εκπληρώσουν την εκπαίδευσή τους και πήγαιναν στις μονάδες τους ύστερα από 8 χρόνια, λόγω των καθυστερήσεων από την μη διαθεσιμότητα αεροπλάνων και ωρών πτήσης. Αυτό, σε συνδυασμό με την αύξηση των εισακτέων στη Σχολή Ικάρων από 40 σε 60 περίπου, που υλοποιείται από το 2021, θα επιτείνει το πρόβλημα. Παράταση της εκκρεμότητας θα οδηγήσει σε “ξαφνικό θάνατο” την πτητική εκπαίδευση των Ικάρων και ανθυποσμηναγών, οπότε για την Πολεμική Αεροπορία η επιχειρησιακή απαίτηση χαρακτηρίζεται κατεπείγουσα.
Ο ΥΕΘΑ σημείωσε ότι επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ η μόνη πρόταση ήταν της καναδικής CAE ύψους 1,9 δισ. € άνευ κρατήσεων 6,1%, με τιμαριθμική αναπροσαρμογή 3% που πρότειναν οι Καναδοί. Οπότε το συνολικό κόστος θα διαμορφωνόταν σε 2,7 δισ. €.
Χρονολικώς, τα γεγονότα έχουν ως εξής:
Στις 25 Αυγούστου 2017 το Ανώτατο Αεροπορικό Συμβούλιο (ΑΑΣ) ενέκρινε Μελέτη Ολοκληρωμένης Πρότασης Υποπρογράμματος (ΜΟΠΥΠ) με θέμα «Δημιουργία Εκπαιδευτικού Κέντρου Πτήσεων στην 120 ΠΕΑ», την οποία ενέκρινε το Συμβούλιο Αρχηγών Γενικών Επιτελείων (ΣΑΓΕ) στις 1 Νοεμβρίου 2017. Η ΜΟΠΥΠ προέκρινε ως πλέον συμφέρουσα λύση για την άμεση κάλυψη των απαιτήσεων πτητικής εκπαίδευσης, την μακροχρόνια χρηματοδοτική μίσθωση που θα εξασφάλιζε την υποστήριξη των Τ-6 και την απόκτηση και υποστήριξη εκπαιδευτικών αεροσκαφών προκεχωρημένης εκπαίδευσης.
Η ΜΟΠΥΠ εξέτασε μεταξύ άλλων την αναγκαιότητα διατήρησης και FOS για 25 Τ-6, τον εκσυγχρονισμό του επιγείου προγράμματος εκπαίδευσης και των προσομοιωτών, όπως και την δυνατότητα μετατροπής των Τ-2. Οποιαδήποτε όμως πρόταση αναβάθμισης των Τ-2 θα μετακυλούσε το κόστος εξ ολοκλήρου στην Πολεμική Αεροπορία, επιλογή οικονομικά μη συμφέρουσα. Προμήθεια νέου αεροσκάφους προκεχωρημένης εκπαίδευσης δεν κρίθηκε συμφέρουσα λόγω μεγάλης επένδυσης κεφαλαίου καθώς και σημαντικού χρόνου υλοποίησης. Προμήθεια μεταχειρισμένων αεροσκαφών προκεχωρημένης εκπαίδευσης κρίθηκε ότι δεν εξασφάλιζε από πλευράς κόστους – αποτελεσματικότητας την κατάλληλη ποιοτικά και ποσοτικά εκπαίδευση σε βάθος χρόνου για μετάβαση στα σύγχρονα μαχητικά ενώ την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν και διαθέσιμα αεροσκάφη προς τούτο. Η Πτητική Εκπαίδευση Προκεχωρημένου Επιχειρησιακού Σταδίου σε Κέντρα Εκπαίδευσης στο εξωτερικό, θα απαιτούσε ετήσιο κόστος περίπου 1,1 εκατ. € ανά μαθητή και επιπλέον θα έχει ως συνέπεια την πλήρη εξάρτηση ροής των ιπταμένων και της υπηρεσιακής ανάγκης της Πολεμικής Αεροπορίας από τρίτους, από ξένες χώρες. Η ΜΟΠΥΠ έκρινε ως προσφορότερη και ασφαλέστερη την σύναψη διακρατικής συμφωνίας προτείνοντας τότε την CAE.
Τον Δεκέμβριο του 2017 συντάχθηκε Ενημερωτικό Σημείωμα προς τον ΥΕΘΑ για την επίλυση του προβλήματος πτητικής εκπαίδευσης Ικάρων και ανθυποσμηναγών. Ο ΥΕΘΑ Π. Καμμένος ενέκρινε το Ενημερωτικό Σημείωμα ενώ ο ΑΝΥΕΘΑ Δ. Βίτσας πρότεινε την επίσπευση των διαδικασιών σύνταξης και υποβολής του φακέλου ενεργοποίησης προγράμματος.
Τον Ιούλιο του 2018, στο πλαίσιο υλοποίησης ενεργειών με σκοπό τη σύναψη διακρατικής συμφωνίας με τον Καναδά, όπως είχε εγκριθεί, προκρίθηκε η συνέχιση των διαβουλεύσεων με την CAE.
Τον Ιανουάριο του 2019 το Συμβούλιο Άμυνας (ΣΑΜ) αποφάσισε:
α) Συνέχιση των διαπραγματεύσεων και των προβλεπομένων ενεργειών για τη δημιουργία του Διεθνούς Εκπαιδευτικού Κέντρου Πτήσεων με χρηματοδοτική μίσθωση μέσω Διακρατικής Συμφωνίας με την κυβέρνηση του Καναδά.
β) Ενημέρωση του πρωθυπουργού και του Υπουργείου Οικονομικών για την επιπλέον ετήσια οικονομική απαίτηση.
γ) Διερεύνηση των άλλων προσφορών, που όμως δεν υπήρξαν.
Στις 16 Ιουλίου 2019 ο ΑΝΥΕΘΑ Π. Ρήγας επέστρεψε στο ΓΕΑ ανυπόγραφο τον φάκελο των διαβουλεύσεων με την CAE.
Ακολούθησαν οι εκλογές Ιουλίου 2019 και η κυβερνητική αλλαγή οπότε η κυβέρνηση της ΝΔ συνέχισε την διαδικασία βάσει των ανωτέρω εισηγήσεων. Τον Νοέμβριο παρουσίασε πρόταση και η ισραηλινή Elbit, τον Δεκέμβριο ο γενικός διευθυντής ΓΔΑΕΕ επισκέφθηκε το Ισραήλ και από την αντίστοιχη Διεύθυνση (SIBAT) του ισραηλινού Υπουργείου Αμύνης του εκδηλώθηκε επισήμως το ενδιαφέρον της ισραηλινής εταιρείας.
Το επόμενο διάστημα, η προσφορά της CAE μειώθηκε σε 1,254 δισ. €.
Η προσφορά της Elbit είναι 1,375 δισ. € για πρόγραμμα 20 ετών λειτουργίας αλλά 22 ετών ισχύος συμφωνίας, διότι οι Ισραηλινοί προέβλεψαν ότι πέραν της λειτουργίας του εκπαιδευτικού κέντρου επί 20 έτη θα απαιτηθούν και 2 χρόνια για πραγματοποίηση των επενδύσεων στις υποδομές και την αγορά των αεροσκαφών προκεχωρημένης εκπαίδευσης. Αυτό “μεταφράζεται” σε ετήσιο κόστος 62,5 εκατ. € για περίοδο 22 ετών, έναντι 62,7 εκατ. € για περίοδο 20 ετών της πρότασης της CAE. Το συνολικό κόστος με ετήσια αναπροσαρμογή ανέρχεται σε 1,746 δισ. € και με τις νόμιμες κρατήσεις σε 1,853 δισ. € περίπου. Στην φάση των διαπραγματεύσεων ορίσθηκε τιμαριθμική αναπροσαρμογή 2,65%, συνήθης συμβατική πρακτική διεθνώς αν ληφθεί υπ’ όψιν ότι συμβάσεις FOS ισχύουν για 4 έτη, επειδή κάθε 4 έτη οι προμηθεύτριες εταιρείες αλλάζουν τις τιμές. Ετήσια αναπροσαρμογή δεν υφίσταται τα 3 πρώτα έτη του προγράμματος, που θα κατασκευάζονται οι νέες υποδομές, ρύθμιση που συνεπάγεται εξοικονόμηση 21 εκατ. € περίπου. Η σύμβαση είναι εμπροσθοβαρής, καθώς τα πρώτα 4 έτη καταβάλλονται 550 εκατ. € περίπου (έναντι 584 εκατ. € της πρότασης της CAE) επειδή πρέπει να γίνουν οι προμήθειες των 10 Μ346, δύο νέων προσομοιωτών για τα Μ346, ενός προσομοιωτή για Τ-6, 25 υπολογιστών Ground Based Training και να υλοποιηθούν όλα τα απαιτούμενα έργα υποδομών.
Η Elbit αναλαμβάνει να αναβαθμίσει και να καταστήσει πτητικά 25 από τα 45 Τ-6, με ενδεχομένως κάποιες άλλες πρόνοιες για τα υπόλοιπα 20.
Στην συμφωνία υφίσταται όρος, σύμφωνα με τον οποίο θα εξεταστεί σε μελλοντικό χρόνο η μεταβίβαση του τίτλου ιδιοκτησίας των παρεχομένων αντικειμένων (αεροσκαφών, συστημάτων επίγειας εκπαίδευσης και ανταλλακτικών) τα οποία δεν είναι ιδιοκτησία της Πολεμικής Αεροπορίας.
Από τη συγκριτική εξέταση των επικαιροποιημένων προσφορών μέχρι το 2020 που έκρινε η κυβέρνηση, η προσφορά της Elbit παρουσίαζε συγκριτικά πλεονεκτήματα:
- Ταχύτερος ρυθμός απόδοσης ωρών πτήσεων και των Μ346 στην Ελλάδα. Η παροχή, ωρών πτήσεων στο Μ346, στα 2 έτη μόνο μετά την υπογραφή της σύμβασης, κρίθηκε και εκτιμήθηκε ως κρίσιμη παροχή, λαμβάνοντας υπόψη την υφισταμένη κατάσταση των Τ-2.
- Μεγαλύτερος συνολικός αριθμός παρεχόμενων ωρών πτήσεων αεροσκαφών Τ-6 και Μ-346. Η Elbit προσφέρει στις ώρες πτήσεων και επιπλέον ώρες πτήσης συνολικά, που λογίζονται όμως στο έδαφος. Οι Καναδοί έδιναν μεικτό, εδάφους και αέρα. Ως γνωστόν, ο εκπαιδευόμενος θέλει κάποιο χρόνο στο έδαφος να ενεργοποιήσει τον κινητήρα, τα συστήματα του αεροσκάφους και μετά να εκτελέσει το κατεξοχήν πτητικό έργο στον αέρα. Οι Ισραηλινοί έδωσαν επιπλέον ώρες πτήσης μεικτές, έδωσαν και κάποιες ώρες πτήσης στο έδαφος και κρίθηκε συμφέρουσα αυτή η πρόβλεψη.
- Παροχή δύο καινούργιων εξομοιωτών για τα Μ346 με αποσαφηνισμένο ετήσιο χρονοδιάγραμμα εκμετάλλευσης.
- Παροχή ενός καινούργιου εξομοιωτή για τα Τ-6, με επίσης αποσαφηνισμένο ετήσιο χρονοδιάγραμμα εκμετάλλευσης.
- Παροχή μεγαλύτερου αριθμού εκπαιδευτικών βοηθημάτων.
- Ευελιξία τροποποίησης του προγράμματος με δυνατότητα αύξησης παρεχόμενων υπηρεσιών πέρα των αναγκών της Πολεμικής Αεροπορίας.
Οι Ισραηλινοί ήταν λίγο πιο συγκεκριμένοι ως προς τις υπηρεσίες που παρείχαν, ανέφερε χαρακτηριστικώς ο ΥΕΘΑ.
Σε συζήτηση στην Βουλή στις 21 Δεκεμβρίου 2020, ο Α/ΓΕΑ είχε διευκρινίσει μεταξύ άλλων: «…με αυτό το υποπρόγραμμα, το leasing, επιτυγχάνουμε για 20 συνεχή χρόνια αδιάλειπτη εκπαίδευση. Ενώ όταν έχουμε εμείς την ευθύνη της συντήρησης, μιλάμε μόνο για τη συντήρηση των αεροσκαφών αυτών, πρέπει κάθε 4 χρόνια να τρέχουμε υποπρόγραμμα “Follow On Support” με προσαυξήσεις στις τιμές λόγω της αλλαγής στην πορεία […] η εκπαίδευση των Ικάρων και Ανθυποσμηναγών θα γίνεται από Έλληνες εκπαιδευτές, οι οποίοι βέβαια θα υποστούν και αυτοί εκπαίδευση. Κάθε χρόνο μέσα σε αυτές τις ώρες που μας δίνει η εταιρεία, εμείς έχουμε προβλέψει αριθμό εκπαιδευτών οι οποίοι κι αυτοί θα εκπαιδεύονται γι’ αυτό το ποσό των ωρών και έχουμε βγάλει ποια είναι η απαίτηση για κάθε χρόνο εκπαίδευσης εκπαιδευτών και εκπαιδευομένων μαζί […] Η συντήρηση “Follow On Support” θα γίνεται από τη συγκεκριμένη εταιρεία με συνεχή και αδιάλειπτη λειτουργία».
Ο ΥΕΘΑ επεσήμανε ότι η σύμβαση προβλέπει πως η εκτέλεση των εργασιών συντήρησης των αεροσκαφών θα συνεχίσει να γίνεται με μέριμνα της Πολεμικής Αεροπορίας.
Ήδη έχει εκφραστεί ενδιαφέρον από Αίγυπτο, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Ισραήλ, για την εκπαίδευση ιπταμένων τους στην Καλαμάτα.
Στο αίτημα της αντιπολίτευσης να παρουσιασθεί η σύμβαση στην Βουλή, ο ΥΕΘΑ είπε ότι θα ικανοποιηθεί αλλά η σύμβαση είναι “τετελεσμένο γεγονός” και σύμφωνα με το ισχύον νομικό πλαίσιο περί συμβάσεων που συνάπτονται μέσω διακρατικών συμφωνιών για προμήθεια στρατιωτικού εξοπλισμού ή έργων και υπηρεσιών για στρατιωτικούς σκοπούς, τις επικυρώνει το ΚΥΣΕΑ και όχι η Ολομέλεια της Βουλής.
Σχολιασμός
Από τις παρεμβάσεις της αντιπολίτευσης, ενδιαφέρον είχε το σημείο στην πρωτολογία του βουλευτή Θ. Δρίτσα, ο οποίος ανέφερε ότι η μελέτη της Πολεμικής Αεροπορίας του 2017 για την δημιουργία Διεθνούς Κέντρου προσδιόριζε κόστος 760-800 εκατ. € συμπεριλαμβανομένων των αμοιβών των στελεχών και των καυσίμων. Αν και οι υπολογισμοί ίσως δεν είναι ακριβείς, αναφέρθηκε ότι το κόστος μπορεί να ανερχόταν σε 1 δισ. €. Το συγκεκριμένο σημείο δεν συζητήθηκε ιδιαιτέρως, δημιουργώντας επιφυλάξεις για την βασιμότητά του. Ο ΥΕΘΑ Ν. Παναγιωτόπουλος εξάλλου, έχει υποστηρίξει και στο παρελθόν ότι όλη αυτή η υπόθεση δεν ήταν παρά μια “θεωρητική αναζήτηση” από στελέχη της Πολεμικής Αεροπορίας.
Πάντως ο υπολογισμός στην σύμβαση με την Elbit πληρωμών 550 εκατ. € την πρώτη τετρεατία για τις προμήθειες των 10 Μ346, της αποκατάστασης 25 Τ-6 και τον εξοπλισμό και υποδομές εκπαίδευσης, ανταποκρίνεται κατά μείζονα λόγο στο πραγματικό κόστος για το “στήσιμο” του Διεθνούς Εκπαιδευτικού Κέντρου Πτήσεων. Ως εκ τούτου, το ΓΕΑ δείχνει να αξιολογεί ως σημαντική την εξασφάλιση για 20ετή περίοδο FOS για τα αεροπορικά μέσα χωρίς καμμία δική του ανάμειξη κι “επιβάρυνση” ενώ περαιτέρω οικονομία προσφέρει η μη αναγκαιότητα δημιουργίας υποδομών και απασχόλησης προσωπικού της ΔΑΥ σε μακροπρόθεσμους προγραμματισμούς υποστήριξης. Ωστόσο, η οπτική αυτή που μπορεί να εξυπηρετεί τον Κλάδο λόγω ιδιαιτέρως συρρικνωμένων λειτουργικών προϋπολογισμών και απολύτως εχθρικού νομοθετικού πλαισίου για υλοποίηση συμβάσεων σε ρεαλιστικούς χρόνους (με κυβερνητική ευθύνη), αδιαφορεί πλήρως για δυνητικά οφέλη στην εγχώρια αμυντική βιομηχανία και επιστροφές στην οικονομία, από διαπραγμάτευση της κυβέρνησης επί συμβάσεων με προμηθεύτριες εταιρείες (Leonardo – αεροσκάφη, Elbit – συστήματα εκπαίδευσης). Φυσικά αυτά, δεν είναι “δουλειά” των Ενόπλων Δυνάμεων να διασφαλιστούν αλλά της εκάστοτε κυβέρνησης. Από την ανάθεση της σύμβασης στην Elbit, καθίσταται αντιληπτό ότι ως προς το οικονομικό σκέλος, η κυβέρνηση δεν διαπραγματεύθηκε παρά μόνο κατά την στενή κρίση του ΓΕΑ για το “λειτουργικό κόστος” του Κέντρου. Φυσικά η κυβέρνηση μπορεί να επικαλείται ευρύτερα πολιτικά οφέλη, αφού όπως επεσήμανε και η αντιπολίτευση, η συμφωνία έκλεισε μεταξύ πρωθυπουργών Μητσοτάκη – Νετανιάχου.
Ακόμη όμως και ως προς αυστηρώς την οικονομική πτυχή, υπάρχουν ερωτηματικά. Κατ’ αρχάς, οι Ισραηλινοί εμφανίζονται καλύτεροι έμποροι από τους Καναδούς, καθώς παρουσιάστηκαν πιο ευέλικτοι. Ερώτημα παραμένει, το γιατί η υψηλότερου τιμήματος προσφορά τους, θεωρείται πιο οικονομική. Το ότι οι Ισραηλινοί προσέφεραν περισσότερα όπως ανέλυσε ο ΥΕΘΑ, ανακλάται και σε… υψηλότερο κατά 121 εκατ. € κόστος σε σχέση με την πρόταση της CAE, το οποίο ουδείς φαίνεται να προσέχει. Επί της ουσίας οι Ισραηλινοί, για ίδια διάρκεια λειτουργίας του Διεθνούς Κέντρου, προσέφεραν μεγαλύτερη περίοδο αποπληρωμής κατά 2 έτη, με αποτέλεσμα διαίρεση του κόστους να καταλήγει σε ελαφρώς μόνο μικρότερη αναλογία ετησίως (62,5 έναντι 62,7 εκατ. €) σε σχέση με τους Καναδούς, εμπορικό “τρικ” που δημιουργεί μια “εικονική πραγματικότητα” περί χαμηλότερου κόστους. Υπάρχει κάποιος ουσιώδης λόγος για τον οποίο μπορεί να ισχυρισθεί κανείς ότι αυτά που επεδίωξε κι εξασφάλισε η ελληνική πλευρά κατά την διαπραγμάτευση με την Elbit (τιμαριθμική αναπροσαρμογή 2,65%, απαλλαγή πρώτα 3 έτη κ.λπ.) δεν μπορούσε να τα ζητήσει και να τα εξασφαλίσει σε διαπραγμάτευση με την φθηνότερη CAE;
Συνοπτικώς, τόσο επί κυβερνήσεως ΣΥΡΙΖΑ όσο και επί ΝΔ, η Πολεμική Αεροπορία παρουσίασε ως πλέον συμφέρουσα την οδό της χρονολογικής μίσθωσης για το εν λόγω πρόγραμμα, στηριζόμενη αποκλειστικώς σε στενά οικονομικά κριτήρια. Δημιουργεί αίσθηση το ότι το ΓΕΑ αξιολογούσε ως προσφορότερη οικονομικώς ακόμη και την χρονολογική μίσθωση με την CAE, όταν η πρότασή της το 2017 ήταν 1,9 δισ. €! Επομένως, είναι μάλλον σαφές ότι οι όποιες εκτιμήσεις του επιχειρησιακού φορέα, προέκυπταν τότε όπως και σήμερα, από την κατεύθυνση – εντολή που δίνει η κυβέρνηση, όπως άλλωστε είδαμε προσφάτως και στην περίπτωση των φρεγατών, όπου το Ανώτατο Ναυτικό Συμβούλιο τον Οκτώβριο του 2020 εισηγείτο υπέρ της αμερικανικής πρότασης ενώ ένα έτος μετά, όταν Μητσοτάκης – Μακρόν ήλθαν σε ευρύτερη συνεννόηση, το ΑΝΣ εμφανίσθηκε να εισηγείται υπέρ της γαλλικής.
Συνοψίζοντας, ως προς το πρόγραμμα Διεθνούς Εκπαιδευτικού Κέντρου Πτήσεων, η προηγουμένη και η νυν κυβερνήσεις, δεν ενδιαφέρθηκαν για μια “παραδοσιακή” ευρύτερη διαπραγμάτευση επί συμβάσεων προμήθειας με εξασφάλιση και εγχώριου βιομηχανικού έργου, συν επιστροφών στην εθνική οικονομία, επιλέγοντας την μέθοδο διακρατικής σύμβασης για χρονολογική μίσθωση αποκλειστικώς υπό την αντίληψη απλώς της κάλυψης μιας επιχειρησιακής απαίτησης.
