«Πληροφοριακός πόλεμος»: το επίκεντρο της Ρωσικής Στρατηγικής στην τρέχουσα αντιπαράθεσή της με τη Δύση

Από Δρ Βασίλης Σιταράς

Όπως έχουμε ήδη υποστηρίξει αλλού, το σημερινό ρωσικό καθεστώς, για μια σειρά από λόγους, έχει πλέον επιλέξει να αυτοπροσδιορίζεται σε απόλυτη αντιπαράθεση με την Δύση. Μια αντιπαράθεση που διεξάγεται με βιτριολικούς σχεδόν όρους, μπροστά στην οποία ωχριά ακόμη και εκείνη του «Ψυχρού Πολέμου». Η «κακή», «ανήθικη» και «παρηκμασμένη» Δύση, εμφανίζεται στο εσωτερικό ακροατήριο του Κρεμλίνου ήδη πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία (δηλαδή σε εποχές που κατέβαλε περίπου 200-250 δισ. ευρώ ετησίως για αγορές ρωσικών προϊόντων και ιδίως ρωσικών υδρογονανθράκων!) ως το απόλυτο κακό, ως ο «άλλος», έναντι του οποίου το άγιο ρωσικό έθνος πρέπει να συσπειρωθεί και να αμυνθεί ηρωικά με κάθε μέσο, σε μια αυτούσια επανάληψη του αντιναζιστικού έπους του «Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου» (1941-45). Το συγκεκριμένο αφήγημα, καίτοι έωλο, είναι θεμελιώδους σημασίας, διότι αυξάνει τη νομιμοποίηση της ρωσικής ηγεσίας στα μάτια του πληθυσμού, ιδίως ενόψει των Προεδρικών εκλογών του Μαρτίου 2024. Τι γίνεται, όμως, με το προς τα έξω αφήγημα, δηλαδή εκείνο που απευθύνεται και στις ηγεσίες και σε όλο τον πληθυσμό της Δύσης; Ορισμένες καίριες επισημάνσεις είναι, νομίζουμε, απαραίτητες, καθώς λίγοι τις έχουν αναδείξει στον ελληνικό δημόσιο διάλογο ακόμη και μετά την 24.2.2022. Σε κάθε περίπτωση, ο γράφων αισθάνεται ιδιαίτερα υποχρεωμένος να παραπέμψει στο λαμπρό Ισραηλινό (ρωσικής καταγωγής) αναλυτή Dima Adamsky, συγγραφέα, μεταξύ πολλών άλλων, το 2015 της αξεπέραστης μελέτης Cross–Domain Coercion: The Current Russian Art of Strategy.

Ο επονομαζόμενος «Διατομεακός Καταναγκασμός» ή Cross-Domain Coercion είναι μια έκφραση του ίδιου του Adamsky η οποία συμπυκνώνει, με ιδανικό ίσως τρόπο, τη Ρωσική Στρατηγική στην αντιπαράθεσή της με την πολύ ισχυρότερη Δύση, στρατιωτικός εκφραστής της οποίας, σε επίπεδο συλλογικής ασφάλειας, είναι πρωτίστως το ΝΑΤΟ. Αυτή σχετίζεται, χωρίς να ταυτίζεται απόλυτα, με το -σαφώς ευρύτερου περιεχομένου- «Δόγμα Γκεράσιμωφ», γνωστό επίσης ως δόγμα «Νέας Γενιάς Πολέμου» (нового поколения Война). Ο ευφυής, ομολογουμένως, Βαλέρι Γκεράσιμωφ είναι ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων από τις 9.11.2012 μέχρι σήμερα. Η θητεία του στη θέση αυτή συμπίπτει χρονικά με την επάνοδο στην Προεδρία του Βλαδίμηρου Πούτιν, ο οποίος, από το 2012 που επανεξελέγη μέχρι σήμερα, έχει να επιδείξει ένα πιο σκληρό καθεστώς από εκείνο της προγενέστερης θητείας του, το 2000-2008.

Το ασύμμετρου χαρακτήρα «Δόγμα Γκεράσιμωφ», έχοντας πλήρη επίγνωση της στρατιωτικής υστέρησης της Ρωσίας σε σχέση με τη συλλογική Δύση, όχι μόνο στο συμβατικό επίπεδο αλλά ακόμη και στο πυρηνικό (αφού οι περισσότερες από τις 6.000 ρωσικές πυρηνικές κεφαλές είναι τακτικές και δη ξεπερασμένες τεχνολογικά, ουσιαστικά υπό απόσυρση) προσπαθεί να μεταφέρει την αντιπαράθεση σε άλλα, σαφώς πιο ευνοϊκά για την ίδια, επίπεδα. Η πεμπτουσία του δεν είναι, όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Adamsky, η ωμή ισχύς (not a pure brute force strategy) αλλά ο καταναγκασμός (a strategy of coercion): επιδιώκει ιδίως να χειραγωγήσει τις αντιληπτικές παραστάσεις του αντιπάλου, να διαστρεβλώσει την πραγματικότητα, να νοθεύσει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και να επηρεάσει δυσμενώς τη στρατηγική συμπεριφορά του, η οποία, σε δημοκρατικές κοινωνίες όπως εκείνες της Δύσης, δεν είναι απολύτως δεδομένη. Με άλλα λόγια, βαρύνουσα έμφαση δίνεται στη στρατηγική επιβολή επί του αντιπάλου της θέλησης της ρωσικής πλευράς με μη στρατιωτικά μέσα, ελαχιστοποιώντας, ει δυνατόν, τη χρήση στρατιωτικής ισχύος per se. Σε τελική ανάλυση, το «Δόγμα Γκεράσιμωφ» αποσκοπεί, όπως πρώτος είχε εισηγηθεί και ο μέγας Κινέζος θεωρητικός Σουν Τζου στην «Τέχνη του Πολέμου» πριν από 2,5 χιλιάδες χρόνια, να εξασφαλίσει τη νίκη χωρίς εχθροπραξίες σε φυσική μορφή ή, έστω, με την ελάχιστη δυνατή πολεμική προσπάθεια.

Όπως ο ίδιος ο στρατηγός Γκεράσιμωφ έχει αναφέρει σε μια κλασική μελέτη του 2013, η δέουσα αναλογία (ratio) χρήσης μη στρατιωτικών μέσων προς στρατιωτικά μέσα είναι 4 προς 1! Τα πρώτα, λοιπόν, περιλαμβάνουν ιδίως, εκτός από τις γνωστές πλέον κυβερνοεπιθέσεις, μια καλά ενορχηστρωμένη ομοβροντία πληροφοριακών -στην ουσία παραπληροφόρησης και παραπλάνησης- και ψυχολογικού χαρακτήρα επιχειρήσεων (PSYOP). Σε τέτοιου είδους επιχειρήσεις, σημειωτέον, ήταν παραδοσιακά πολύ καλή και η Σοβιετική Ένωση, όμως η σημερινή Ρωσία έχει εξελιχθεί, όπως φαίνεται, σε «μαέστρο», με τη βοήθεια, βεβαίως, πολυάριθμων πρακτόρων της ανά τον κόσμο. Οίκοθεν νοείται ότι ανάλογες πρακτικές ακολουθούν και πολλές άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Δυτικών και ιδίως των ΗΠΑ. Όμως η σημασία τους είναι απείρως μεγαλύτερη για τη Ρωσία, η οποία, όπως ελέχθη, υστερεί στο αμιγώς στρατιωτικό επίπεδο. Αυτή είναι η έννοια του ασύμμετρου ή ανορθόδοξου πολέμου που διεξάγει το Κρεμλίνο στο πλαίσιο του «Δόγματος Γκεράσιμωφ»: η υποκατάσταση, στο μέγιστο δυνατό βαθμό, της κλασικής «σκληρής» ισχύος μέσω αντισυμβατικών μεθόδων (έμμεσων ενεργειών). Ακόμη, δε, και στο πεδίο της αμιγώς στρατιωτικής αντιπαράθεσης, σημειωτέον, η σχετικά κακή κατάσταση των τακτικών δυνάμεων πρώτης γραμμής επιχειρείται να αντισταθμιστεί από εκ του μακρόθεν πλήγματα ακριβείας, λ.χ. με τα νέα πολυηχητικά/hypersonic όπλα (όπως το βλήμα KH-47M2 Kinzhal, που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά εναντίον της Ουκρανίας το Μάρτιο του 2022, αεροεκτοξευόμενο από μαχητικό αεροσκάφος-φορέα MiG-31K).

Συνοψίζει λοιπόν το θέμα ο Adamsky: «Στον ιδανικό τύπο μιας εκστρατείας Νέας Γενιάς Πολέμου, ο πληροφοριακός-ψυχολογικός αγώνας (informational–psychological struggle) λαμβάνει πρωταγωνιστικό ρόλο, καθώς η καταστολή, ψυχολογική, ηθική, γνωστική και πληροφοριακή, των αποφασιζόντων (decision-makers) του αντιπάλου εξασφαλίζει τις συνθήκες για νίκη». Η κάμψη της βούλησης και του ηθικού του αντιπάλου είναι θεμελιώδης για την οπτική Γκεράσιμωφ. Εξίσου βασική στόχευση, όμως, εκτός από τους προαναφερθέντες λήπτες των αποφάσεων, είναι η Κοινή Γνώμη του αντιπάλου, η οποία πρέπει να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι δεν έχει νόημα η αντίσταση στις ρωσικές επιδιώξεις, από την άποψη της εκτίμησης κόστους/οφέλους. Η στροφή, δε, των πολιτών ενάντια στην ηγεσία τους λόγω απογοήτευσης, ιδίως, δε, με βίαιες μεθόδους, (βλ. «Κίτρινα Γιλέκα» στη Γαλλία) είναι ιδιαίτερα επιθυμητή. Σε ένα ακόμη μεγαλύτερο επίπεδο κλιμάκωσης, ο Δυτικός πολίτης θα πρέπει να τρομοκρατηθεί πιστεύοντας ότι ο Γ’ Π.Π. είναι προ των πυλών, καθώς η Ρωσία είναι μια πανίσχυρη πυρηνική δύναμη, διατεθειμένη να συντρίψει όποιον την απειλεί. Έτσι, λ.χ., το 2022/23 ακούσαμε πολλές φορές και από διάφορα χείλη, ρωσικά και εγχώρια, την επωδό «δεν αξίζει να ξεπαγιάσουμε χωρίς την πολύτιμη και φθηνή ρωσική ενέργεια για τους Ουκρανούς», το σλόγκαν «πολεμάει μάταια η Δύση τη Ρωσία μέχρι τον τελευταίο Ουκρανό» και, βεβαίως, ότι «εάν στριμωχτεί κι άλλο η Ρωσία, θα …αναγκαστεί αντιδράσει με πυρηνικά όπλα».

Ειδικά ως προς τον τελευταίο ισχυρισμό, δεν σκοπεύουμε να αναλύσουμε εδώ το ρωσικό πυρηνικό δόγμα, ήτοι τις προϋποθέσεις χρήσης τακτικών, έστω, πυρηνικών όπλων. Το έχουμε ήδη πράξει σε ένα βιβλίο μας που κυκλοφόρησε (στην αγγλική) στις αρχές του 2023. Απλά οφείλουμε να υπενθυμίσουμε τα εξής σχεδόν αυτονόητα: Είναι άλλο πράγμα η πυρηνική ρητορική, ιδίως δε από τηλεπερσόνες ή από διακοσμητικές πλέον πολιτικές μορφές, όπως ο Ντ. Μεντβέντεφ, και άλλο η πραγματικότητα. Άλλο πράγμα η απλή απειλή χρήσης ΟΜΚ, όσο καταδικαστέα κι αν είναι από πλευράς Χάρτη Ηνωμένων Εθνών, και άλλο η ίδια η αληθινή χρήση τους στο πεδίο της μάχης, η οποία θα επέφερε τρομακτικές συνέπειες, πρωτίστως, δε, για τον ίδιο το χρήστη. Σε κάθε περίπτωση, θεωρούμε πως οι νυν πυρηνικές απειλές της Ρωσίας εντάσσονται και αυτές στη γενικότερη στρατηγική του διατομεακού καταναγκασμού (βλ. παραπάνω) και δη του ψυχολογικού αγώνα, επιδιώκοντας να μείνει αβοήθητη από τη Δύση η Ουκρανία. Και, μέχρι στιγμής, φαίνεται να έχουν επιτύχει σε κάποιο βαθμό το στόχο τους, με κλασικό παράδειγμα τη μη επιβολή «ζώνης απαγόρευσης πτήσεων» πάνω από την Ουκρανία (από την άλλη, σημαντικό στρατιωτικό υλικό έχει ήδη φθάσει εκεί, χωρίς τις δραματικές συνέπειες που κάποιοι ενδεχομένως να ανέμεναν, βάσει των αρχικών ρωσικών απειλών). Παραπέμπουμε και πάλι σε μια αποστροφή του Adamsky: «Η τρέχουσα εκστρατεία διατομεακού καταναγκασμού της Ρωσίας αποτελεί ολοκληρωμένο/integrated σύνολο από μη πυρηνικές, πληροφοριακές και πυρηνικές μορφές αποτροπής/επιβολής».

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Απόψεις, κρίσεις και εκτιμήσεις που εκφράζονται εδώ είναι αυστηρά προσωπικές και δεν σχετίζονται με καμία άλλη ιδιότητα του συντάκτη τους πλην του ανεξάρτητου ερευνητή. Το τελευταίο βιβλίο του Δρος Σιταρά, Russia’s Deterrent in the 21^st Century – The New Generation of Strategic and Sub–strategic Weapons (Ιανουάριος 2023), κυκλοφορεί στα αγγλικά από τις Ακαδημαϊκές Εκδόσεις Lambert.

Πόσο οι ρωσικές παρεμβολές εμπόδισαν την χρήση των JDAM στην Ουκρανία;