Από Σάββας Δ. Βλάσσης
Η νέα πολεμική αναζωπύρωση μεταξύ Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ απασχολεί διεθνώς αλλά σε αυξημένο βαθμό την ελληνική κοινή γνώμη, για προφανείς λόγους. Ωστόσο, ενώ δίνεται η εντύπωση ότι πρόκειται για ευρείας κλίμακος στρατιωτικές επιχειρήσεις, που κατά ορισμένους μπορούν να οδηγήσουν σε γενίκευση της αναφλέξεως στην περιοχή (εκτίμηση μάλλον εξωπραγματική) τα δεδομένα είναι διαφορετικά. Υπάρχουν ορισμένες παρατηρήσεις στις οποίες μπορούμε να σταθούμε, κατά πρώτον σε στρατιωτικό – επιχειρησιακό επίπεδο και κατά δεύτερον σε πολιτικό.
Κατ’ αρχάς, οι εχθροπραξίες δεν έχουν λάβει την μορφή πολεμικών ενεργειών υπό την έννοια επιθετικών και αμυντικών ελιγμών, από τα δύο μέρη. Τα πράγματα είναι στατικά και ό,τι γίνεται, αφορά την ουδέτερη ζώνη που υπάρχει μεταξύ των γραμμών των αντιμαχομένων. Η γραμμή αντιπαράταξης έχει την μορφή οχυρωμένων θέσεων με αμυντικά έργα, που μεταξύ τους παρεμβάλλεται νεκρή ζώνη.
Οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν που φαίνεται ότι ξεκίνησαν τις επιχειρήσεις, μέχρι τώρα βομβαρδίζουν με πυρά καμπύλης τροχιάς ως επί το πλείστον, τις θέσεις των Αρμενίων, οι οποίοι απαντούν αναλόγως. Οι αναφορές σε ενέργειες από τις οποίες εξασφαλίσθηκαν εδαφικά κέρδη, αφορούν προωθήσεις δυνάμεων εντός της ουδέτερης ζώνης, που μετά από βομβαρδισμούς των Αρμενίων υποχρεώνουν σε αναδίπλωση τους Αζέρους, εξέλιξη η οποία παρουσιάζεται ως “αντεπίθεση” των Αρμενίων. Σε κάποια σημεία που η ουδέτερη ζώνη δεν έχει μεγάλο βάθος, απειλούνται ορισμένες αμυντικές θέσεις των Αρμενίων.
Στο πλαίσιο αυτό των ανταλλαγών μπαράζ πυροβολικού και όλμων, οι Αζέροι απολαμβάνουν σοβαρού πλεονεκτήματος λόγω της επιχειρησιακής εκμεταλλεύσεως συστημάτων οπλισμένων UAV. Πρόκειται για τουρκικής προελεύσεως Bayraktar TB2S, τα οποία πρέπει να θεωρείται απολύτως βέβαιο ότι χειρίζεται τουρκικό προσωπικό. Τα συστήματα αυτά συμπληρώνουν τα μέχρι σήμερα μη οπλισμένα UAV ισραηλινής προελεύσεως των Αζέρων και έχουν προκαλέσει σημαντικές απώλειες στους Αρμενίους, με πιο αισθητές ίσως, αυτές της καταστροφής αυτοκινούμενων αντιαεροπορικών συστημάτων OSA-AKM.
Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι και οι δύο πλευρές είναι φανερό ότι διογκώνουν για λόγους εντυπώσεων τις απώλειες που υποστηρίζουν ότι έχουν προκαλέσει. Αναφορές σε καταστροφή δεκάδων τεθωρακισμένων, τα οποία αναλογούν από αριθμητικής απόψεως σε μία ή δύο τεθωρακισμένες μεραρχίες από κάθε πλευρά, και μάλιστα μέσα σε διάστημα μίας – δύο ημερών, είναι απλώς φαντασίες. Και οι δύο πλευρές εξάλλου, φαίνεται ότι προσπαθούν να εκμεταλλευθούν κάποιες απώλειες για πολιτικούς λόγους. Οι Αρμένιοι απέδωσαν την πτώση αεροσκάφους Su-25 σε τουρκικό F-16, με προφανή σκοπό να καταδείξουν ότι ο εχθρός “νικάει” με εξωτερική βοήθεια και να συνεγείρουν την Ρωσία ενώ οι Αζέροι υποστήριξαν ότι κατέστρεψαν συστοιχεία S-300 που είχε αναπτυχθεί στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, για λόγους προπαγάνδας.
Θα έλεγε κανείς ότι η προτεραιότητα που αποδίδουν οι Αζέροι στην καταστροφή αντιαεροπορικών συστημάτων και στοιχείων πυροβόλων, αποβλέπει στην στέρηση του αντιπάλου από τα μέσα υποστηρίξεως που θα μπορούσαν να σταματήσουν μια μεγάλη επίθεση. Ωστόσο, τέτοια επίθεση ακόμη δεν έχει εκδηλωθεί. Οι εχθροπραξίες σημειώνονται κυρίως σε “πλευρικές” θέσεις του θυλάκου και δεν υπάρχει καν ιδέα επιθετικού ελιγμού για την εξασφάλιση τυπικών αντικειμενικών σκοπών όπως επί παραδείγματι ο έλεγχος των οδικών αρτηριών προς και από την πρωτεύουσα Στεπανακέρτ.
Οι δύο πλευρές δεν δείχνουν ικανές για την ανάληψη επιθετικών επιχειρήσεων ευρείας εκτάσεως, για σειρά λόγων. Δεν είναι τόσο το έδαφος ή οι καιρικές συνθήκες, όσο η βασική υστέρηση τέτοιων στρατών να σχεδιάσουν και να συντονίσουν την εκτέλεση επιχειρήσεων συνδυασμένων όπλων. Η όποια ικανότητα σε τακτικό επίπεδο ως προς τις μονάδες πεζικού, δεν δείχνει να ξεπερνά το κλιμάκιο του λόχου – τάγματος ενώ σε υψηλότερα κλιμάκια και επιχειρησιακό επίπεδο, η ικανότητα δείχνει να απουσιάζει εντελώς.
Τα γυμνάσια που εκτελούν οι Αζέροι με τους Τούρκους συχνά πυκνά, δείχνουν να αποβλέπουν κατά βάση στην βελτίωση της ικανότητος συντονισμού δυνάμεων διαφορετικών Όπλων, για απόκτηση στοιχειώδους ικανότητος εκτοξεύσεως επιθέσεως κλιμακίου Τακτικού Συγκροτήματος το μέγιστο. Ευρείες επιχειρήσεις με ελιγμούς σε ανώτερο επίπεδο, δείχνουν εντελώς εκτός δυνατοτήτων και για τους δύο αντιπάλους.
Ως εκ τούτου, δεν διαφαίνονται προϋποθέσεις αποφασιστικού ρήγματος για την ανατροπή της αμυντικής οργανώσεως των Αρμενίων, οι οποίοι στον θύλακα του Ναγκόρνο Καραμπάχ διαθέτουν μονάδες επανδρωμένες από το τοπικό στοιχείο, τις οποίες ενισχύουν κάποιες μονάδες του τακτικού Αρμενικού Στρατού. Οι Αζέροι δεν διαθέτουν τίποτα περισσότερο από πτωχού επιπέδου στρατεύματα, τα οποία απλώς μπορούν να σταθούν σε μια μάχη, χωρίς αυτό να συνεπάγεται κάποια ιδιαίτερη ικανότητα. Ασφαλώς όμως δεν έχουν ανάγκη ενισχύσεως από υποδεέστερους παραστρατιωτικούς Σύριους τζιχαντιστές, όπως διαδίδεται από τα διάφορα μέσα.
Το Αζερμπαϊτζάν, ως πιο πλούσιο, έχει επενδύσει σημαντικά στην πρόσκτηση οπλικών συστημάτων από το Ισραήλ και τελευταίως από την Τουρκία. Κατά το παρελθόν, είχε αναθέσει στην αμερικανική Blackwater την εκπαίδευση των ειδικών δυνάμεων, χωρίς αυτό να σημαίνει κάτι ως προς το τελικό αποτέλεσμα, είναι όμως δείγμα των προσπαθειών που γίνονται, επειδή υπάρχει αυτογνωσία περί του πτωχού επιπέδου τους. Σήμερα, οι ελπίδες για ανώτερη εκπαίδευση, στηρίζονται στους Τούρκους. Στις εκπαιδεύσεις με αυτούς, επιδιώκεται η απόκτηση υποβάθρου ακόμη και σε βασικά στοιχεία σχεδιάσεως επιχειρήσεων, όπως η κατάρτιση Σχεδίου Πυρών Υποστηρίξεως κ.λπ.
Οι ένοπλες δυνάμεις της Αρμενίας στηρίζονται απολύτως στην Ρωσία για εξοπλισμό και εκπαίδευση. Όπως αναφέρεται, προ της νέας εντάσεως, είχε ζητηθεί από τους Ρώσους εκπαίδευση και τεχνική βοήθεια στην αντιμετώπιση απειλών drone και UAV. Οι τελευταίες εχθροπραξίες και η απουσία απωλειών Bayraktar, δείχνουν ότι μάλλον οι Αρμένιοι δεν έλαβαν αυτό που ανέμεναν. Είναι προφανές όμως ότι η ευρύτερη χρησιμοποίηση UAV και πλέον οπλισμένων, αλλά και φονικών UAV όπως το ισραηλινό Harpy, είχε θορυβήσει τους Αρμενίους.
Σε στρατιωτικό επίπεδο, δεν διαφαίνεται γενίκευση της συρράξεως. Οι Αζέροι επί της ουσίας προέβησαν σε άλλο ένα “επεισόδιο” ενός άτυπου “πολέμου φθοράς”, με σκοπό να συντηρήσουν ζωντανή την υπόθεση της διεκδικήσεως των εδαφών που έχουν καταληφθεί στρατιωτικώς από τους Αρμενίους στα μέσα της δεκαετίας του 1990. To νέο “επεισόδιο”, διαφοροποιήθηκε ποιοτικώς από την τουρκική συνδρομή μέσω των UAV τύπου Bayraktar TB2S. Οι Αρμένιοι συντηρούν την κατοχή των εδαφών που κατοικούν ομοεθνείς τους και προσπαθούν σε πολιτικό επίπεδο να παγιώσουν την de facto κατάσταση, παρόλο που ο θύλακας δεν έχει αναγνωρισθεί διεθνώς από κανένα κράτος. Από αυτή την άποψη, γνωρίζοντας ότι οι Αζέροι δεν έχουν ουσιαστική ικανότητα να τους απειλήσουν, προβαίνουν μεν σε πολεμική κινητοποίηση αλλά πρέπει να παρατηρηθεί ότι δεν εμπλέκουν δυναμικώς τις ισχνές αεροπορικές δυνάμεις ή τα τακτικά βαλλιστικά βλήματα που διαθέτουν, διότι κάτι τέτοιο θα προκαλούσε αντίποινα και θα σήμαινε κλιμάκωση. Ενδεχομένως να υφίστανται περιορισμοί πολιτικής φύσεως από πλευράς Ρωσίας, στην επιχειρησιακή ανάπτυξη των 4 μαχητικών Su-30 ή των συστημάτων S-300, εκτός επικρατείας της Δημοκρατίας της Αρμενίας. Το ίδιο φαίνεται πάντως να πράττουν και οι Αζέροι.
Σε πολιτικό επίπεδο, οι διεθνείς αναλύσεις αναγνωρίζουν παρέμβαση της Τουρκίας στην συγκεκριμένη ανάφλεξη. Μπορεί βεβαίως η συμμετοχή στις επιχειρήσεις τουρκικών UAV να είναι απολύτως δηλωτική μιας ενεργού πολιτικής αναμείξεως και στο πεδίο των επιχειρήσεων, είναι όμως σαφές ότι η Τουρκία που έχει λάβει ανοικτή θέση και παροτρύνει ανοικτά το Αζερμπαϊτζάν να συνεχίσει, δεν θα μπορούσε να το πράξει αυτό χωρίς την ανοχή της Ρωσίας. Πράγματι, η Μόσχα έχει τηρήσει στάση άτονης παρεμβάσεως. Τυπικώς, δεν επιθυμεί να παρέμβει για ένα ζήτημα που αφορά εχθροπραξίες σε μια μη αναγνωρισμένη οντότητα, χωρίς όμως να ενοχλείται ιδιαιτέρως από το τουρκικό αποτύπωμα στην “αυλή” της, στάση που προκαλεί ασφαλώς εντύπωση.
Η εξήγηση μπορεί να βρίσκεται σε μια πιθανή παρασκηνιακή διευθέτηση μεταξύ Τουρκίας – Ρωσίας, που αφορά ανταλλάγματα στα πολλαπλά μέτωπα της Λιβύης, της Συρίας και τώρα του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Ο Ερντογάν ίσως επιδιώκει μια “νίκη” επί του πεδίου, μετά την αποτυχία στην κρίση με την Ελλάδα. Ο Τούρκος πρόεδρος μπορεί να “έλαβε την άδεια” να προβεί σε μια ακόμη επέμβαση στον περίγυρο της Τουρκίας, σε περιοχή που εμπίπτει σαφώς στην σφαίρα επιρροής της Μόσχας, με πιθανά ανταλλάγματα εκ μέρους του σε Λιβύη ή και Συρία. Τέλος, η “ουδέτερη” στάση του προέδρου Πούτιν, μπορεί να ερμηνευθεί ως τρόπος ασκήσεως πιέσεως στην κυβέρνηση του πρωθυπουργού Νικόλ Πασινιάν, η οποία λόγω ανοιγμάτων όπως στο Ιράν, δεν θεωρείται και τόσο φιλορωσική στην πολιτική της. Αφήνοντας την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν να πιέσουν, η Αρμενία οδηγείται στην ανάγκη να στραφεί στην Μόσχα.
Σε κάθε περίπτωση, όλα αυτά θα έπρεπε για τους Αμερικανούς, τους Δυτικούς και το ΝΑΤΟ, να ερμηνευθούν ως επιβεβαίωση του αποσταθεροποιητικού ρόλου που διαδραματίζει η Τουρκία στην περιφέρεία της, όχι απλώς σε επίπεδο αυτόνομων αποφάσεων εθνικής πολιτικής αλλά και σε πλήρη εναρμόνιση – συνεννόηση με την Ρωσία.
