Από Σάββας Δ. Βλάσσης
Λίγο μετά τα μεσάνυκτα, ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν ανακοίνωσε την υπογραφή μιας “ανακοίνωσης” με τους προέδρους της Ρωσίας και του Αζερμπαϊτζάν για τερματισμό του “πολέμου στο Καραμπάχ” στις 01.00 τοπική ώρα της 10ης Νοεμβρίου. Ο Πασινιάν χαρακτηρίζει το κοινό ανακοινωθέν “ανείπωτα οδυνηρό“.
Το υπογραφέν κοινό ανακοινωθέν αναφέρει την παύση των εχθροπραξιών στο “Ναγκόρνο-Καραμπάχ” και οι αντιμαχόμενοι μένουν προσωρινώς στις θέσεις που κατέχουν. Τα άρθρα του ανακοινωθέντος προνοούν για:
- Την παράδοση μέχρι τις 20 Νοεμβρίου από τους Αρμενίους της επαρχίας Aghdam και των κατεχομένων εδαφών της επαρχίας Gazakh.
- Την ανάπτυξη κατά μήκος της γραμμής αντιπαραθέσεως στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ και τον διάδρομο Lachin, ρωσικής ειρηνευτικής δυνάμεως με 1.960 άνδρες, 90 τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού, 380 μέσα μεταφοράς και ειδικό εξοπλισμό. Η ανάπτυξη της ρωσικής δυνάμεως συνοδεύεται από παράλληλη αποχώρηση των αρμενικών δυνάμεων. Η ρωσική δύναμη θα παραμείνει για 5 έτη με αυτόματη ανανέωση του χρόνου παραμονής για άλλα 5 έτη, εκτός εάν κάποια από τις δύο πλευρές ζητήσει 6 μήνες πριν την λήξη του χρονικού ορίου, τον τερματισμό αυτής της διευθετήσεως.
- Η Δημοκρατία της Αρμενίας θα παραδώσει στο Αζερμπαϊτζάν την επαρχία Kelbajar μέχρι τις 15 Νοεμβρίου και την επαρχία Lachin μέχρι τις 1 Δεκεμβρίου, εκτός του διαδρόμου Lachin πλάτους 5 χλμ. που θα διατηρήσει την επικοινωνία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ με την Αρμενία και επιπλέον δεν θα επηρεαστεί η πόλη Shusha (μια μάλλον διφορούμενη διατύπωση για το ποιος θα έχει τον έλεγχο της πόλεως). Κατόπιν συμφωνίας των δύο πλευρών, εντός τριετίας θα καθορισθεί σχέδιο δημιουργίας νέας οδικής αρτηρίας κατά μήκος του διαδρόμου Lachin ώστε να εξασφαλισθεί η επικοινωνία του Stapanakert με την Αρμενία, με ανάλογη αναδίπλωση της ρωσικής δυνάμεως που θα αναλάβει την ασφάλεια της οδικής επικοινωνίας. Την ασφάλεια των μετακινήσεων σε αυτή την διαδρομή, εγγυάται το Αζερμπαϊτζάν.
- Καταργούνται όλα τα περιοριστικά μέτρα στην οικονομική δραστηριότητα και τις μεταφορές στην περιοχή. Η Αρμενία θα εξασφαλίσει οδούς επικοινωνίας μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και της Αυτόνομης Δημοκρατίας του Ναχιτσεβάν. Με συμφωνία των ενδιαφερομένων μερών, θα κατασκευαστεί νέα οδική αρτηρία που θα εξασφαλίζει την ανωτέρω επικοινωνία.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα διακινούμενα σε τουρκικά μέσα, περί αναπτύξεως και τουρκικών στρατευμάτων ως ειρηνευτική δύναμη. Το κοινό ανακοινωθέν αναφέρει σαφώς μόνο ρωσικά στρατεύματα.
Επιπλέον, ο πρόεδρος Αλίεφ σε ομιλία του συνέδεσε την συμφωνία καταπαύσεως του πυρός με την πτώση της πόλεως Shusha, που τα τελευταία εικοσιτετράωρα αμφισβητούσε η Αρμενία. Είναι σαφές ότι η πτώση αυτής της σημαντικής πόλεως, άνοιγε τον δρόμο στους Αζέρους για την πρωτεύουσα Stepanakert.
Από πολιτικής απόψεως, οι πρόνοιες της συμφωνίας υποχρεώνουν τους Αρμενίους να παραδώσουν στους Αζέρους όλες τις περιοχές της αυτοανακηρυχθείσας to 1991 “Δημοκρατίας” του Αρτσάχ” πέριξ του θύλακα Ναγκόρνο-Καραμπάχ, που εθεωρούντο ούτως ή άλλως αζέρικα εδάφη αλλά παραδίδουν και εδάφη από τις περιοχές που παραδοσιακώς κατοικούντο από Αρμενίους. Ο θύλακας του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, που κατοικείτο από Αρμενίους, απελευθερώθηκε στον πόλεμο του 1988-1994 από τους Αρμενίους, οι οποίοι όμως κατέλαβαν και επτά επαρχίες του Αζερμπαϊτζάν γύρω από τον θύλακα. Η συνολική έκταση που κατελήφθη τότε και ανακηρύχθηκε από τους Αρμενίους ως “Δημοκρατία του Αρτσάχ”, αναλογούσε στο 20% της εδαφικής επικρατείας του Αζερμπαϊτζάν.
Στο παρελθόν, η Αρμενία είχε συζητήσει το ενδεχόμενο επιστροφής των αζερικών περιοχών, με αντάλλαγμα την αναγνώριση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ κι ενδεχομένως την ένωσή του με την Αρμενία. Η επιστροφή εδαφών έγινε τώρα αλλά με τον χειρότερο δυνατό τρόπο για τα συμφέροντα του Ερεβάν. Επιπλέον, με την συμφωνία της 10ης Νοεμβρίου 2020, είναι σαφές ότι παύει επί της ουσίας να υπάρχει η “Δημοκρατία του Αρτσάχ” και τα εναπομείναντα εδάφη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ υπό τον έλεγχο των Αρμενίων, διατηρούν το υπάρχον καθεστώς και δεν αναγνωρίζεται η ανεξαρτησία τους αλλά εξακολουθούν επισήμως να θεωρούνται διεθνώς ότι είναι κατεχόμενα εδάφη του Αζερμπαϊτζάν. Κατάσταση η οποία αφήνει ανοικτό κάθε ενδεχόμενο για το μέλλον…
Συνολικώς, μετά από 27 έτη, η Αρμενία χάνει όχι μόνο τα εδάφη των Αζέρων που κατείχε, αλλά και μέρος των αρμενικών περιοχών του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Η εξέλιξη προέκυψε από την στρατιωτική ήττα των τοπικών δυνάμεων του Αρτσάχ, οι οποίες δεν ενισχύθηκαν από δυνάμεις του τακτικού Αρμενικού Στρατού. Για πολιτικούς λόγους, η κυβέρνηση της Αρμενίας δεν επενέβη στρατιωτικά ανοικτά αλλά έδρασε με πολύ περιορισμένα μέσα. Η τελική συμφωνία προέκυψε περισσότερο από πολιτική πίεση της Μόσχας έναντι του Μπακού, καθώς οι αζέρικες δυνάμεις, αν και με σοβαρές απώλειες, δεν μπορούσαν να αναχαιτιστούν από τις ακόμη βαρύτερα πληγείσες δυνάμεις των Αρμενίων και η πτώση του Stepanakert έπρεπε να θεωρείται βεβαία.
Οι Αζέροι κατάφεραν να υπερισχύσουν στο στρατιωτικό πεδίο, χάρη στην σοβαρή επένδυση που έγινε στις ένοπλες δυνάμεις τα προηγούμενα έτη, όχι με πρόθεση την διατήρηση απλώς μιας “ισορροπίας δυνάμεων” και πνεύμα συμβιβασμού με τα τετελεσμένα αλλά με εθνικό όραμα την απελευθέρωση των χαμένων εδαφών.
Η επένδυση στις ένοπλες δυνάμεις από πλευράς Αζέρων, διακρίθηκε από στοχευμένες κινήσεις προμήθειας οπλικών συστημάτων που προσέφεραν ποιοτικό πλεονέκτημα έναντι του αντιπάλου, ο οποίος περιορίσθηκε σε ενίσχυση της στρατιωτικής ισχύος του με “συμβατικούς” τρόπους. Η μη παρακολούθηση των τεχνολογικών εξελίξεων από τους Αρμενίους, είχε ως αποτέλεσμα δύο ισότιμοι υπανάπτυκτοι στρατοί να αναμετρηθούν κατά τρόπον που ο έχων έστω και ένα μικρό ποιοτικό πλεονέκτημα λόγω επιχειρησιακής εκμεταλλεύσεως της τεχνολογίας των UAV, κατάφερε να αιφνιδιάσει, να κλονίσει και τέλος να ανατρέψει και να προκαλέσει δεινό πλήγμα επί του ηθικού του αντιπάλου, ο οποίος λύγισε.
