Εφέτος τον Αύγουστο συμπληρώνονται 98 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή, ως συνέπεια της στρατιωτικής ήττας στα μικρασιατικά πεδία μαχών. Οι Έλληνες, μαχόμενοι επί συνεχή χρόνια με όραμα την Μεγάλη Ιδέα αλλά διχασμένοι πολιτικά, προσέγγισαν στην επίτευξη του εθνικού οράματος και εξουθενωμένοι τελικά υπέκυψαν. Η δραματική έλευση των προσφύγων από Ανατολική Θράκη και Μικρά Ασία που σήμανε το τέλος της μακραίωνης ιστορίας του Ελληνισμού σε αυτές τις πατρίδες, σφράγισε την νεότερη ελληνική ιστορία.
Η προσέγγιση του οροσήμου της 100ετίας από την εθνική μνήμη, προκαλεί ήδη μια αυξάνουσα βιβλιοπαραγωγή σε σχέση με την Μικρασιατική Εκστρατεία και την Μικρασιατική Καταστροφή. Οι Εκδόσεις ΔOYΡΕΙΟΣ ΙΠΠΟΣ, συμμετέχοντας στην προσπάθεια για επικαιροποίηση των ιστορικών εκείνων γεγονότων και την ενημέρωση του αναγνωστικού κοινού, εκδίδει το ιστορικό έργο ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ. Στις σελίδες του έργου, ξεδιπλώνεται το δράμα των ελληνικών πληθυσμών που είχαν προσφυγοποιηθεί και των προσπαθειών του ελληνικού κράτους για παροχή βοήθειας, το οποίο διαδραματίζετο παράλληλα με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ελληνικού Στρατού την περίοδο 1919-1922.
Το περιεχόμενο βασίζεται καθαρά σε αρχειακή έρευνα και όχι σε αναπαραγωγή βιβλιογραφίας, καθώς το αντικείμενό του είναι μάλλον άγνωστο στον μέσο Έλληνα. Η παράθεση εκατοντάδων επισήμων και ανέκδοτων αρχειακών τεκμηρίων που πρώτη φορά παρουσιάζονται στο ευρύ κοινό, ευελπιστούμε πως συμβάλλει σημαντικά στον εμπλουτισμό των πληροφοριακών δεδομένων που υπάρχουν στην ελληνική βιβλιογραφία για την συγκεκριμένη ιστορική περίοδο.
Ακολούθως παρατίθεται ο Πρόλογος του βιβλίου από τον συγγραφέα Κωνσταντίνο Δ. Βλάσση:
“Αν και το πεδίο του ερευνητικού μου ενδιαφέροντος επικεντρώνεται στην στρατιωτική ιστορία του α΄ μισού του 20ού αιώνα, η διασύνδεση και εξάρτηση αυτής με πολιτικά, διπλωματικά, οικονομικά και άλλα ζητήματα, οδήγησε αναπόφευκτα στην μεταξύ άλλων μελέτη της νομοθεσίας και των πεπραγμένων του Κοινοβουλίου, προς εύρεση περισσοτέρων στοιχείων. Όπως ήταν αναμενόμενο, η έρευνα με έφερε ενώπιον του γνωστού ΦΕΚ υπ’ αριθμόν 119 του 1922, όπου δημοσιεύεται ο επίμαχος Νόμος 2870. Ο εν λόγω νόμος, δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ένα μήνα πριν την Μικρασιατική Καταστροφή. Η κύρια διάταξη αυτού, όπως αναφερόταν στο Άρθρο 1, έχει ως εξής:
«Απαγορεύεται η εν Ελλάδι αποβίβασις προσώπων ομαδόν αφικνουμένων εξ αλλοδαπής, εφ’ όσον ούτοι δεν είναι εφωδιασμένοι διά τακτικών διαβατηρίων νομίμως τεθεωρημένων ή διά των εγγράφων των εκάστοτε οριζομένων διά Β. διαταγμάτων, εκδιδομένων προτάσει των επί των Εσωτερικών, Εθνικής Οικονομίας και Περιθάλψεως Υπουργών».
Δεδομένης της χρονικής συγκυρίας, ο νόμος ερμηνεύθηκε εκ των υστέρων από ορισμένους, ως προληπτικό μέτρο από την τότε κυβέρνηση για γενικότερη απαγόρευση εισόδου στην Ελλάδα των Μικρασιατών προσφύγων που ήλθαν ως αποτέλεσμα της κεμαλικής στρατιωτικής επικράτησης και της συνεπακόλουθης εκκένωσης των μικρασιατικών εδαφών από το ελληνικό Στράτευμα.
Προσωπικά, αποφάσισα να προβώ σε μια σύντομη διερεύνηση του θέματος και την 1η Ιανουαρίου 2020 άρχισα να μελετώ πιο συστηματικά το θέμα. Έως τα τέλη Φεβρουαρίου, η συλλογή υλικού –κυρίως αρχειακού– είχε παρουσιάσει μια απίστευτη διάσταση στο όλο ζήτημα. Η αναγκαστική εν συνεχεία κατ’ οίκον απομόνωση, λόγω της παγκόσμιας πανδημίας που ενέσκηψε, ανέστειλε το ερευνητικό έργο, συνέβαλλε όμως, στην ταχεία σύνταξη της παρούσας μελέτης, της οποίας το κύριο σώμα ολοκληρώθηκε με την εκπνοή του Απριλίου.
Ως προς το θέμα της έρευνας, αμέσως προέκυψε η φυσιολογική πρόκληση για τον εντοπισμό της εισηγητικής έκθεσης, βάσει της οποίας εισήχθη προς ψήφιση ο Νόμος 2870 στην Γ΄ Συντακτική Συνέλευση. Σε σχετική ερώτηση που απηύθυνα στον νομικό και βαθύ γνώστη της Ιστορίας Νικόλαο Σταματόπουλο, έμαθα ότι υφίστανται εκδόσεις συλλογών των ψηφισθέντων νόμων που αποτελούν προϊόν ιδιωτικής πρωτοβουλίας, αλλά σύντομα, σε έρευνα στην Βιβλιοθήκη της Βουλής διαπίστωσα, πως οι εισηγητικές εκθέσεις αφορούσαν νομοθετικό έργο μετά το 1923! Η επιμονή όμως και γνωστοποίηση του θέματος που με προβλημάτιζε στον πρόθυμο υπάλληλο της Βιβλιοθήκης της Βουλής απέδωσε, αφού μετά από ενδοϋπηρεσιακές συνεννοήσεις, με ενημέρωσε ότι μπορούσα να επικοινωνήσω με συγκεκριμένο γραφείο και να αποστείλω αίτημα με τον αριθμό του νόμου για τον οποίον ενδιαφερόμουν. Πράγματι, την επόμενη ημέρα, παρελάμβανα έκπληκτος την πολυπόθητη εισηγητική έκθεση.
Το επόμενο στάδιο, αφορούσε τον εντοπισμό στην Εφημερίδα Συζητήσεων της Βουλής και στα Πρακτικά Συνεδριάσεων της Βουλής, των σχετικών εργασιών, ώστε να διαπιστωθεί πότε ψηφίσθηκε ο νόμος. Παρενθετικά, σημειώνεται ότι ως γνωστόν, η δημοσίευση ενός νόμου σε ΦΕΚ, απέχει χρονικά από την πραγματική εισαγωγή προς συζήτηση στο κοινοβούλιο, την ψήφιση και εν τέλει έγκριση από το Υπουργικό Συμβούλιο. Ατυχώς, προς μεγάλη απογοήτευσή μου, η έρευνα αποκάλυψε ότι η Βουλή δεν διέθετε τον τόμο της περιόδου που ενδιέφερε στην Εφημερίδα Συζητήσεων της Βουλής, η οποία για το έτος 1922 σταματά στις 29 Απριλίου. Εναλλακτικά, η έρευνα στο Εθνικό Τυπογραφείο αποκάλυψε ότι αυτό δεν διέθετε βιβλιοθήκη και προφανώς δεν τηρούσε ιστορικότητα των εκδιδομένων από αυτό έργων! Ωστόσο, όπως έγινε αντιληπτό τελικά, ουδέποτε είχε εκδοθεί ο σχετικός τόμος! Αλλά νέα έκπληξη προκάλεσε η πληροφόρηση ενός υπαλλήλου στην Βιβλιοθήκη της Βουλής, ότι το υλικό του συγκεκριμένου τόμου στην Εφημερίδα Συζητήσεων είχε εντοπισθεί το 1973 και επρόκειτο να εκδοθεί, αλλά έκτοτε δεν υπήρξε καμμία εξέλιξη στο θέμα! Σε ερώτηση αν τουλάχιστον το υλικό αυτό υπάρχει άδετο, ώστε να μελετηθεί, η απάντηση υπήρξε αρνητική, υπονοουμένου ότι πέρασε ξανά στην λήθη. Δεν επέμεινα –εσφαλμένα ίσως.
Οποιαδήποτε έλλειψη στην Εφημερίδα Συζητήσεων της Βουλής, αποτελεί σοβαρό κενό τεκμηριωμένων ιστορικών πηγών, δεδομένου ότι σε αυτήν καταγράφονται λεπτομερέστερα οι διάλογοι και αγορεύσεις εντός της αίθουσας του Κοινοβουλίου, σε σύγκριση με τα Πρακτικά Συνεδριάσεων, όπου απλά η καταχώρηση είναι περιληπτική. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί, ότι σε κάποιες περιπτώσεις έχει παρατηρηθεί πως τα Πρακτικά Συνεδριάσεων είναι περισσότερο λεπτομερή σε σχέση με την Εφημερίδα Συζητήσεων της Βουλής(!) ενώ δεν πρέπει να αγνοείται και το γεγονός, ότι ο ημερήσιος Τύπος καταχωρούσε στις στήλες του περικοπές από τις συνεδριάσεις, οι οποίες κατά κανόνα συμπίπτουν με τα Πρακτικά Συνεδριάσεων. Εν τούτοις, επειδή ορισμένες εφημερίδες είχαν την πολυτέλεια απασχόλησης κοινοβουλευτικών συντακτών, που κρατούσαν προσωπικές σημειώσεις, σε αυτές τις περιπτώσεις εντοπίζονται κατά καιρούς στις στήλες του Τύπου λεπτομέρειες, που δεν έχουν “διασωθεί” στα Πρακτικά Συνεδριάσεων ή την Εφημερίδα Συζητήσεων της Βουλής! Πράγματι, η έρευνα στον Τύπο απέδωσε, αφού εκεί έχουν καταγραφεί κάποια επιπλέον στοιχεία για ορισμένα δεδομένα της υπόθεσης που ερευνούσα.
Η ανάγνωση της Εισηγητικής Έκθεσης του Νόμου 2870, επιβεβαίωσε τις υποψίες, ότι το νομοθέτημα ήταν απλού ρυθμιστικού χαρακτήρα. Το ενδιαφέρον προσέλκυσε η ημερομηνία υποβολής της Εισηγητικής Έκθεσης και η υπόνοια ύπαρξης συγκεκριμένου προβλήματος που ήθελε να αντιμετωπισθεί, στοιχεία τα οποία σε συνδυασμό με την μελέτη των Πρακτικών Συνεδριάσεων της Γ΄ Συντακτικής Συνέλευσης, αποκάλυψαν και την πραγματική αφορμή που κινητοποίησε την κυβέρνηση στην συγκεκριμένη χρονική στιγμή, προκειμένου να λάβει εκείνη την νομοθετική πρωτοβουλία. Η ανάγνωση των πρακτικών αυτών, μου αποκάλυψε το γενικότερο πλαίσιο που είχε διαμορφωθεί την εποχή εκείνη, κάτι το οποίο δεν έχει διερευνηθεί εις βάθος ιστοριογραφικά. Το ψηφιδωτό συμπληρώθηκε από την έρευνα στον Τύπο για την περίοδο Μαΐου–Αυγούστου 1922, προς εύρεση συμπληρωματικών δεδομένων. Με το πέρας της έρευνας –δίχως καθημερινή και εντατική εργασία εξαιτίας των εργασιακών βαρών– κατέστη εφικτή η ακτινογράφηση και κατανόηση των λόγων που ώθησαν την τότε κυβέρνηση Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, στην υιοθέτηση των μέτρων που ενσωμάτωνε ο νόμος. Τα αποτελέσματα θεωρώ ότι υπήρξαν τουλάχιστον ενδιαφέροντα.
Τελευταίο σκέλος του εγχειρήματος, ήταν η ευρύτερη –αλλά σε κάθε περίπτωση σύντομη– έρευνα στο αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών και στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, όπου καθοριστική στάθηκε η προ 10ετίας επίσκεψη και σε ανύποπτο χρόνο συλλογή τεκμηρίων. Το στάδιο αυτό ήταν αναγκαίο, ακριβώς για την σε βάθος εξέταση του πλαισίου –αγνώστου εν πολλοίς– που δεν ήταν άλλο από την εξέλιξη του προσφυγικού προβλήματος το οποίο αντιμετώπιζαν οι ελληνικές κυβερνήσεις την περίοδο 1919–1922.
Σκόπιμο επίσης έκρινα, να καταγραφεί συνοπτικά η συγγραφική πορεία που αφορά την εξιστόρηση της Μικρασιατικής Εκστρατείας/Καταστροφής στην Ελλάδα έως την λήξη του 20ού αιώνα, προκειμένου να επιτραπεί στον αναγνώστη, να αντιληφθεί την ιδιαίτερη κομματική/πολιτική σχέση πολλών συγγραφέων, συγκριτικά με τους κατ’ εξοχήν Ιστορικούς και αμερολήπτους ερευνητές. Αυτό διότι, με την παράθεση και των εκδόσεων που αναφέρονται στον Νόμο 2870, θα καταστεί φανερή η βαθιά πολιτική χροιά που έλαβε στην ιστοριογραφία”.
