Του Εμμανουήλ Μουρτζάκη, κατόχου Μεταπτυχιακού Διπλώματος ΤΨΣ Πανεπιστημίου Πειραιά και Μεταπτυχιακού Diploma από το CEDES Τμήμα Διπλωματικών και Γεωπολιτικών Σπουδών
Τα τελευταία χρόνια άρχισε να απασχολεί ξανά τις χώρες της Δύσης η Ρωσική Ναυτική Στρατηγική. Αυτό έγινε εξαιτίας της έντονης ρωσικής ναυτικής παρουσίας στην Ανατολική Μεσόγειο αλλά και της συμμετοχής του Ρωσικού Ναυτικού (ΡΝ) στις πολεμικές επιχειρήσεις στη Συρία με μια σειρά από τακτικές και μέσα. Το παρόν άρθρο παρουσιάζει συνοπτικά τα βασικά σημεία αυτής της στρατηγικής περιγράφοντας το δόγμα Anti Access/Area Denial το οποίο εφαρμόζεται στην περιοχή μας.
Το δόγμα Anti Acess/Area Denial (Α2/AD)
Το δόγμα επιχειρήσεων Anti Access/Area Denial (Α2/ΑD) αποτελεί όρο σχετικά σύγχρονο. Μια μορφή του είχε χρησιμοποιηθεί κατά τον Ψυχρό Πόλεμο από το Σοβιετικό Ναυτικό. Ορίζεται σύμφωνα με το Joint Operational Access Concept (JOAC) ως εξής: άρνηση πρόσβασης ή anti-access «οι πράξεις και οι δυνατότητες, συνήθως μακράς εμβέλειας, σχεδιασμένες να εμποδίσουν μια αντίθετη δύναμη να εισέλθει σε μια περιοχή επιχειρήσεων» και άρνηση περιοχής ή area denial ως «εκείνες οι πράξεις και οι ικανότητες, συνήθως μικρότερης εμβέλειας, σχεδιασμένες όχι να εμποδίσουν μια δύναμη να εισέλθει, αλλά να περιορίσουν την ελευθερία δράσεως εντός της περιοχής επιχειρήσεων». To Α2/ΑD δίνει έμφαση στην συνδυασμένη χρήση μεγάλης εμβέλειας πληγμάτων ακριβείας σε συνδυασμό με εξελιγμένο σύστημα/δίκτυο Διοίκησης και Ελέγχου (C4ISR) τόσο για την αποτροπή εισόδου εχθρικής δύναμης όσο και την καταστροφή αυτής.
Σε γενικές γραμμές οι πιο σημαντικές δυνατότητες Anti Access περιλαμβάνουν δυνατότητα εξαπόλυσης βλημάτων όλων των εμβελειών από πλοία επιφανείας, Υ/Β, αεροσκάφη και επάκτιες συστοιχίες. Μεγάλης εμβέλειας συστήματα ISR (Intelligence, Surveillance & Reconnaissance) κατάλληλα αντίμετρα εναντίον δορυφόρων, δυνατότητα κυβερνοπολέμου και εκτεταμένου ηλεκτρονικού πολέμου και ομάδες ειδικών αποστολών για καταστροφή των ναυτικών και αεροπορικών βάσεων της εχθρικής δύναμης.(1) Επιπλέον, η δυνατότητα Area Denial περιλαμβάνει εκτεταμένο δίκτυο αεράμυνας περιοχής και θεάτρου επιχειρήσεων, μικρής και μεσαίας εμβέλειας πυραύλους εναντίον πλοίων, συμβατικά Υ/Β, όπλα ακριβείας, δυνατότητα χημικού και βιολογικού πολέμου, ναρκοθέτηση, μικρά σκάφη υψηλών ταχυτήτων και εκτεταμένη χρήση UAVs.
Ρωσική Ναυτική Στρατηγική
α. Ναυτική Στρατηγική κατά την περίοδο της ΕΣΣΔ
Όλη η δομή και η ανάπτυξη του Σοβιετικού Ναυτικού εκπλήρωνε την ναυτική στρατηγική της χώρας σε διαφορετικά θέατρα επιχειρήσεων καλύπτοντας σχεδόν ολόκληρη την υφήλιο. Φυσικά η ΕΣΣΔ δεν στερούνταν πλουτοπαραγωγικές πηγές και ανθρώπινο δυναμικό, η ανάπτυξη όμως ενός ναυτικού αντίστοιχου των «παραδοσιακών» δυτικών ναυτικών δυνάμεων ήταν πολύ δύσκολο και χρονοβόρο εγχείρημα. Αυτή ήταν μια διαπίστωση η οποία αναγκαστικά οδήγησε την ηγεσία των σοβιετικών ενόπλων δυνάμεων προς μια δεύτερη επιλογή, της ανάπτυξης ναυτικής δύναμης καταρχήν Sea Denial η οποία θα είχε δυνατότητα καταστροφής των ναυτικών και αεροπορικών δυνάμεων του αντιπάλου όχι όμως και την δυνατότητα για τον έλεγχο μεγάλων και απομακρυσμένων θαλάσσιων περιοχών.
Oι Σοβιετικοί ενστερνίστηκαν αυτή την στρατηγική A2/AD εναντίον των ΗΠΑ και συγκεκριμένα εναντίον του Αμερικανικού Ναυτικού το οποίο κυριαρχούσε στους παγκόσμιους ωκεανούς. Αν και έγινε σημαντική προσπάθεια για την ανάπτυξη ενός ωκεάνιου ναυτικού από την ηγεσία του, αυτό δεν ολοκληρώθηκε λόγω της κατάρρευσης του Σοβιετικού καθεστώτος. Η βασική στρατηγική επιλογή των Σοβιετικών της απόκτησης ικανοτήτων Area Denial και κυρίως Sea Denial, έδινε έμφαση στην προσπάθεια καταστροφής των Ομάδων Μάχης των Αμερικανικών Αεροπλανοφόρων. Σκοπός τους ήταν επίσης η καταστροφή των γραμμών επικοινωνιών ΗΠΑ – Συμμάχων προκειμένου να κερδίσουν χρόνο για τις δυνάμεις τους στα θέατρα επιχειρήσεων με κυριότερο το Ευρωπαϊκό. Η «άμυνα σε βάθος» με ζώνες Area Denial που έφθαναν ως και τα 2.000 χλμ. από την ρωσική ακτή, ήταν πρωταρχικής σημασίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οπλικών συστημάτων που αναπτύχθηκαν για να καλύψουν τέτοιες επιχειρησιακές απαιτήσεις είναι το στρατηγικό βομβαρδιστικό Τupοlev Tu-95 το οποίο είχε εμβέλεια περί τα 6.500 χιλιόμετρα χωρίς ανεφοδιασμό και κάλυπτε τεράστιες περιοχές. Ο βαθμός εκπλήρωσης αυτής της διπλής αποστολής από το ΣΝ φαίνεται από την εκτίμηση του ναυάρχου Stansfield Turner(2) για την απειλή που είχε να αντιμετωπίσει το Αμερικανικό Ναυτικό (ΑΝ) κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, «την στιγμή που τα Αμερικανικά αεροπλανοφόρα βρίσκονται 1.600 μίλια μακριά από τις Σοβιετικές αεροπορικές βάσεις, βρίσκονται ταυτόχρονα στο βεληνεκές της συντριπτικής πλειοψηφίας των Σοβιετικών βομβαρδιστικών, ενώ οι Σοβιετικές βάσεις παραμένουν 1.000 μίλια μακριά από την ακτίνα δράσης των αεροσκαφών μας». Συνεπώς, η ΕΣΣΔ διέθετε την πολυτέλεια επιλογής του χρόνου και του τρόπου προσβολής των αμερικανικών δυνάμεων ενώ η γεωγραφία ιδιαίτερα των κλειστών θαλασσών την ευνοούσε επιχειρησιακά. Συνθετικό κομμάτι στο παζλ αυτής της αρχικής μορφής Α2/AD ήταν η ανάπτυξη και χρήση επάκτιων συστοιχιών σε μεγάλους αριθμούς. H ανάπτυξή τους είχε ήδη ξεκινήσει από την δεκαετία του 1960 και αποτελούσε πρωτοποριακό σύστημα για την εποχή του. Όπως γίνεται αντιληπτό, ο κίνδυνος από αυτές τις «πυροβολαρχίες», κατά τον Σοβιετικό όρο, ήταν τεράστιος ειδικά στις κλειστές θάλασσες όπως για παράδειγμα την Μαύρη Θάλασσα. Αυτό οφείλονταν τόσο στον μεγάλο αριθμό τους, όσο και στην κινητικότητα και ευελιξία που διέθεταν καθώς και στην δυνατότητα εύκολης απόκρυψής τους μέσα στο γεωγραφικό ανάγλυφο.
Τέλος, δεν πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός της ύπαρξης μεγάλου αριθμού μοιρών ελικοπτέρων και αεροσκαφών τα οποία ανήκαν στο Σοβιετικό Ναυτικό οργανικά αλλά επιχειρούσαν από βάσεις ξηράς, πέραν αυτών που υπήρχαν στα πλοία. Αντίθετα δηλαδή με τον αεροπορικό κλάδο των Δυτικών ναυτικών δυνάμεων ο οποίος περιοριζόταν σχεδόν αποκλειστικά σε οργανικά ελικόπτερα και αεροσκάφη πλοίων, οι Σοβιετικοί διέθεταν μεγάλο αριθμό μέσων εξειδικευμένα στις θαλάσσιες επιχειρήσεις (εντοπισμό και προσβολή εχθρικών ναυτικών δυνάμεων) από καλά προστατευμένες βάσεις στην ενδοχώρα.
Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι η Σοβιετική ναυτική στρατηγική κινήθηκε σε δύο πλαίσια ταυτόχρονα. Το πρώτο, ήταν η επαρκής και σε βάθος άμυνα των παράκτιων υδάτων της ΕΣΣΔ με τον συνδυασμό μιας πλειάδας όπλων και συστημάτων. Παράλληλα, αποστολή ήταν η προστασία των Υ/Β εξοπλισμένα με βαλλιστικούς πυραύλους (SLBM) που επιχειρούσαν σε αυτά τα ύδατα. Το δεύτερο, ήταν η δημιουργία κατάλληλου περιβάλλοντος επιχειρήσεων που δεν θα επέτρεπε στον αντίπαλο να χρησιμοποιήσει θαλάσσιες περιοχές για να εξαπολύσει επίθεση στο έδαφος της χώρας ή στο έδαφος των χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Επιπλέον, θα στερούσε από τις Δυτικές χώρες συνολικά την δυνατότητα ενίσχυσης από τις ΗΠΑ, καταστρέφοντας τις θαλάσσιες γραμμές των επικοινωνιών.
β. Η σύγχρονη Ρωσική Ναυτική Στρατηγική – εφαρμογή στην Ανατολική Μεσόγειο
Οι σχέσεις της ΕΣΣΔ με τις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου όπως την Συρία, την Αίγυπτο και την Λιβύη ήταν ιδιαίτερα στενές σε όλους τους τομείς. Στην οικονομία η ΕΣΣΔ εισήγαγε γεωργικά προϊόντα και εξήγαγε βιομηχανικά. Στον στρατιωτικό τομέα, μεγάλη γκάμα συστημάτων χρησιμοποιούνταν από τις Ένοπλες Δυνάμεις των χωρών αυτών, από τα τυφέκια AK-47 Kalashnikov μέχρι Αντιαεροπορικές συστοιχίες, άρματα μάχης και αεροσκάφη ενώ μεγάλος αριθμός συμβούλων υπηρετούσε στις παραπάνω χώρες. Ακόμα και στον ιδεολογικό τομέα, πολλά από τα Αραβικά εθνικιστικά κινήματα είχαν ενστερνιστεί Κομμουνιστικές ιδέες υποστηριζόμενα ποικιλοτρόπως από τους Σοβιετικούς.
Στην ναυτική διάσταση της στρατηγικής, η ΕΣΣΔ επιθυμούσε να αποκτήσει πρόσβαση στη Μεσόγειο ενώ πλοία της περιπολούσαν στην περιοχή ως αντίπαλο δέος στον Αμερικανικό 6ο Στόλο. Μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ η διάδοχος Ρωσία διατήρησε τις καλές σχέσεις με τα αραβικά κράτη. Η κατάσταση άρχισε να αλλάζει μετά την επίθεση στη Λιβύη και την κατάλυση του καθεστώτος Καντάφι ενώ στην συνέχεια ακολούθησε η «Αραβική Άνοιξη» στην Αίγυπτο και ο εμφύλιος πόλεμος στην Συρία.
Η Συρία ως πρότυπο A2/AD. Οι σχέσεις Ρωσίας – Συρίας έχουν πολύ μεγάλο και ιστορικό υπόβαθρο. Μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2015 η Ρωσία δεν είχε εμπλακεί δυναμικά στον συριακό εμφύλιο. Η συμμετοχή της σε αυτόν κυριολεκτικά άλλαξε τα δεδομένα και την ισορροπία δυνάμεων μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών. Ακρογωνιαίος λίθος σε αυτήν την εμπλοκή ήταν η διατήρηση της ναυτικής βάσης στην Ταρτούς στα Μεσογειακά παράλια, η οποία είναι και η μοναδική ρωσική στην Μεσόγειο Θάλασσα. Οι ρωσικές κινήσεις υπήρξαν γρήγορες και αποτελεσματικές με γνώμονα να μην αφήσουν τις δυτικές δυνάμεις (ΗΠΑ, Αγγλία και Γαλλία) να πετύχουν την εγκατάσταση ζώνης απαγόρευσης πτήσεων (No Fly Zone) και να επαναλάβουν αυτά που έκαναν στη Λιβύη. Έτσι, η Ρωσία επέλεξε την δυναμική πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά υποστήριξη του καθεστώτος Άσσαντ με την συνδρομή των Σιιτών του Ιράν και του Λιβάνου (Χεζμπολλάχ) εναντίον των Σουνιτών και των τρομοκρατών του ISIS.
Για να αποτρέψει επίσης επιχειρήσεις από θαλάσσης, εγκατέστησε Α2/ΑD «φυσαλίδα ή ασπίδα», προκαλώντας προβληματισμό στις δυνάμεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ για τυχόν ναυτικές (αποβατικές ή άλλου είδους) επιχειρήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Συγκεκριμένα ανέπτυξε στην περιοχή μια σειρά από εξελιγμένα και φονικά συστήματα όπως:
(1). Πυραύλους Cruise εναντίον πλοίων P-800 Yakhont με το σύστημα Bastion και εμβέλεια 300 χλμ. περίπου καλύπτοντας την Κύπρο και μεγάλος μέρος της Ανατολικής Μεσογείου.
(2). Το αντιαεροπορικό σύστημα S-300 και την πιο εξελιγμένη του έκδοση S-400 Triumf το οποίο διαθέτει μεγάλη εμβέλεια, αντοχή στον ηλεκτρονικό πόλεμο ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για την κατάρριψη επερχόμενων Κ/Β. Το εν λόγω σύστημα όχι μόνο προστατεύει τα ρωσικά αεροσκάφη που επιχειρούν στη Συρία, παρέχει αεροπορική εικόνα περιοχής και προστατεύει την αεροπορική βάση Hmeyim (πλησίον της ναυτικής βάσης στη Λατάκια). Παράλληλα, με την εμβέλειά του μπορεί και καλύπτει μεγάλος μέρος της Ανατολικής Τουρκίας καθώς και την βάση του Ινσιρλίκ από όπου επιχειρούν ήδη Νατοϊκές δυνάμεις εναντίον του Ισλαμικού Κράτους.
(3). Το σύστημα ηλεκτρονικού πολέμου Krasukha-4. To σύστημα αυτό είναι από τα πιο εξελιγμένα παγκοσμίως, ενώ στις ικανότητές του περιλαμβάνονται η παρεμβολή (jamming) πληθώρας τύπων και διαμόρφωσης radar καθώς και Low Earth Orbit (LEO) δορυφόρων σε αποστάσεις 150-300 χλμ. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και εναντίον δικτύων επικοινωνιών αλλά και εναντίον όλων των δυτικού τύπου συστημάτων ηλεκτρονικού πολέμου. Προς το παρόν χρησιμοποιείται για την προστασία των ρωσικών βάσεων από κατασκοπευτικούς δορυφόρους και από τα Αμερικανικά UAV τα οποία πετούν στην περιοχή.
(4). Στην περιοχή της Συρίας και συνεπώς και στην Ανατολική Μεσόγειο έχουν επίσης αναπτυχθεί και μια σειρά από άλλα συστήματα που συνθέτουν την συνολική εικόνα των A2/AD Ρωσικών δυνατοτήτων. Στην θάλασσα το πυραυλοφόρο καταδρομικό Moskva, Υ/Β τύπου KILO και αεροσκάφη Su-24, Su-25, Su-30, Su-33 και επιθετικά ελικόπτερα Mi-24, Mi-35. Όμως η Ρωσική ναυτική στρατηγική δεν περιορίστηκε σε μια ψυχροπολεμικού τύπου χρήση A2/AD συστημάτων. Οι αλλαγές στο δόγμα, την τακτική χρήση των συστημάτων αλλά και την στρατηγική διάσταση της ναυτικής παρουσίας του ΡΝ φάνηκε άμεσα από ορισμένα στοιχεία που συνθέτουν την νέα εικόνα.
Αρχικά η ανάπτυξη μεγάλων ναυτικών μονάδων όπως το καταδρομικό Varyag κλάσης Slava στην περιοχή, έδειξε την επιθυμία της Ρωσίας να μην επιτρέψει πλήρη ελευθερία κινήσεων στις δυτικές δυνάμεις και ειδικά στις ΗΠΑ. Παράλληλα, η άφιξη του αεροπλανοφόρου Admiral Kuznetsov, το οποίο αποτελούσε προσωπικό στοίχημα του Προέδρου Πούτιν, στην Ανατολική Μεσόγειο έδωσε το στίγμα της ανανεωμένης ρωσικής παρουσίας στην περιοχή. Πέρα από τα μαχητικά αεροσκάφη που φέρει συνοδεύεται και από μια σειρά πλοίων και Υ/Β αντίστοιχα με τις αμερικανικά Task Force. Όμως η σημαντικότερη παράμετρος που αλλάζει τα δεδομένα στην ναυτική στρατηγική είναι δυνατότητα πλέον του ΡΝ για προσβολές στόχων με ακρίβεια από μεγάλες αποστάσεις με Κ/Β τύπου cruise. Αυτό έγινε επανειλημμένα τα τελευταία τρία χρόνια με προσβολές ακριβείας από την Μεσόγειο αλλά και την Κασπία Θάλασσα εναντίον στόχων ξηράς στο Συριακό έδαφος κάνοντας χρήση κάθε διαθέσιμης πλατφόρμας εκτόξευσης (πλοίων επιφανείας, Υ/Β και στρατηγικών βομβαρδιστικών διαφόρων τύπων).
Επίλογος
Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι η σημερινή Ρωσία είναι μια μεγάλη δύναμη με αυτοκρατορικό παρελθόν. Πέραν των ιδεολογικών και πολιτικών διαφορών και η ΕΣΣΔ ακολουθούσε αυτοκρατορική στρατηγική πιστή στα εθνικά ρωσικά συμφέροντα με την ευρύτερή τους έννοια. Ένας από τους τομείς που αυτό διακρίνεται είναι και η σχέση ΕΣΣΔ με το θαλάσσιο στοιχείο. Η «επιστροφή» του ρωσικού πλέον ναυτικού είναι δυναμική μετά από μια σχετικά σύντομη περίοδο κάμψης. Εκτός από την εφαρμογή της A2/AD στρατηγικής σε συγκριμένες γεωγραφικές περιοχές, το ΡΝ τα τελευταία χρόνια συνεχίζει την προσπάθεια ανάπτυξής του από το σημείο που είχε σταματήσει με αξιοσημείωτα αποτελέσματα. Παράλληλα, επενδύει συνεχώς σε νέες τεχνολογίες όπως τα UAV και USV ενώ ο εμφύλιος στην Συρία του έδωσε τη δυνατότητα δοκιμής όλων των διαθέσιμων μέσων και τακτικών για προσβολές με Κ/Β cruise, αποκτώντας τεράστια εμπειρία σε πραγματικές επιχειρήσεις τέτοιου είδους.
Τέλος, η ρωσική ναυτική στρατηγική και ο τρόπος που εφαρμόζεται στην Ανατολική Μεσόγειο αποτελεί ένα είδος οδηγού για την εφαρμογή της και σε άλλες περιοχές με τεράστια οικονομική και γεωπολιτική σημασία όπως ο Αρκτικός Κύκλος. Ταυτόχρονα, είναι μέρος μιας συνολικής εθνικής στρατηγικής που σκοπό έχει να καθιερώσει ξανά την χώρα ως παγκόσμια δύναμη έχοντάς το καταφέρει σε μεγάλο βαθμό.
Σημειώσεις:
1) Department of Defense, Joint Operational Access Concept, 9.
2) Stansfield Turner (1923-2018), ναύαρχος του Αμερικανικού Ναυτικού και Διευθυντής της CIA μεταξύ 1977-1981, κατά την περίοδο της Προεδρίας Jimmy Carter.
Βιβλιογραφία:
• US Naval Strategy in the 1980s, Selected Documents, John B. Hattendorf, D.Phil and Peter M. Swartz, E-mail: press@nwc.navy.mil, Web: www.nwc.navy.mil/press, Printed in the United States of America.
• Department of Defense, Soviet Military Power 1989: Prospects for Change (US Government Printing Office, 1989), σελ 116.
• http://www.redstar.gr/Foto_red/Aircraft/Tu_95MS.html
• https://www.militaryfactory.com/imageviewer/shp/pic-detail.asp?ship_id=Kiev-Project-1143-Krechyet&sCurrentPic=pic2
